tag:blogger.com,1999:blog-62782165962409017202024-03-06T06:39:26.364+01:00MazjerangMazjerang (mažera.ŋ.) is e aod Limburgs woad vuur koalegruus en vuur inne miesjmasj, inne durchee van ouwe kroam. Op dees webziej züste inne mazjerang van aod plat en va vertelsels uëver 't plat oet 't lank va Heële, Zuud-Limburg en ’t Dütsje en Belzje grenslank.Unknownnoreply@blogger.comBlogger27125tag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-39556150134924620332015-04-08T00:02:00.002+02:002015-04-08T00:02:23.819+02:00Koempel Sjeng<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/hoiMxOrrtpU?list=PL4C836B9E1BE9356F" frameborder="0" allowfullscreen></iframe>
De moeziek va <a href="http://mazjerang.blogspot.nl/2009/04/moeziek-op-plat-carboon.html">Carboon</a> is vuur ummer verbónge mit 't koelmansleëve. D'r nómmer Koempel Sjeng geet uëver 't leëve noa de koele, inne tied die in 't zuudooëste va Limburg vöal ieëlend en pieng mit zich gebrach hat. Joa, 't woar versjtendig dat de koele touw gónge, mer d'r sjtrieëk is bis huuj - bekans vieftig joar sjpieëder - neet doava hersjteld.
<span id="fullpost">
</span>Unknownnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-68623013223361068552015-04-07T23:53:00.000+02:002015-04-07T23:53:33.206+02:00Iech bin inne Kölsche jóng<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/iSW-hDVY24c" frameborder="0" allowfullscreen></iframe>
<span id="fullpost">
D'r Hans Süper, gebore i 1936 i Kölle, is ee va de symbole va d'r Kölsje fastelovvend. Bekind woeëd heë durch zien vuursjtellinge op d'r Dütsje tillevies mit d'r Hans Zimmermann (1920-1994).
</span>Unknownnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-92115880829197902342015-04-07T23:32:00.001+02:002015-04-07T23:34:15.258+02:00Limburgse les<iframe width="420" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/bimvSU-7VZs" frameborder="0" allowfullscreen></iframe>
<span id="fullpost">
Inne Limburgse artist mit ing <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Ton_Engels">Dütsje Wikipedia-ziej</a> en alling ing Dütsje Wikipedia-ziej, dat is d'r Ton Engels oet 't noarde va Limburg. Es kink sjpielde heë al gitaar, es moezieker woar heë mit ziene band Blowbeat bekank op 't Dütsj. Dat zal óch d'r grónk zieë vuur 't Dütsj in 't internet. In 1995 vóng heë zieng móddersjproak trük mit de cd Plat. Joa, 't is meuglich dat 't zoeë noe en dan vertrówd klink: de klenk va d'r Bob Dylan, d'r Randy Newman en d'r Tom Waits inspirere 'm. </span>
Unknownnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-29666878172499199012014-01-08T22:13:00.000+01:002014-01-08T22:43:56.381+01:00Jo Vek (†)<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.youtube.com/embed/PnWvaQAiM6I?feature=player_embedded' frameborder='0'></iframe></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.youtube.com/embed/oeDlRo-0C18?feature=player_embedded' frameborder='0'></iframe></div>
<i>Leef en leed hure bij-een has ze alle twieë geer</i> zong Jo Vek in <a href="http://www.youtube.com/watch?v=oeDlRo-0C18">zijn lied Opa</a>. Nu is hij overleden, 77 jaar oud. Veks liedjes in het dialect - zonder opsmuk, gezongen met een breekbare stem - waren populair in de oude Mijnstreek. Hij zong niet alleen in het plat, maar ook in het Bargoens van de Groenstraat, <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Groenstraat_(Landgraaf)">de Grunsjtroat</a>, bij <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Waobig">Waubach</a>. Het was de oude geheimtaal van handelaren en later smokkelaars, onverstaanbaar voor de rest van de wereld. Vek liet zijn luisteraars horen <a href="http://www.youtube.com/watch?v=PnWvaQAiM6I">hoe poëtisch </a>die oude en nu <a href="http://www.veldeke.net/1034983433.htm">bijna uitgestorven taal </a>kon klinken. 'Ich kliemper mar get' ('ik pingel maar wat'), liet hij zich ooit ontvallen toen iemand hem vroeg naar zijn zang. In 2004 verscheen de cd Kluur Bekinne. Hij overleed in zijn huis in de Grunsjtroat. Meer over het Groenstraat-Bargoens <a href="http://www.groenstraat-bargoens.nl/">lees je hier</a>.Unknownnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-76941377254101264092011-10-22T00:12:00.005+02:002012-06-09T23:19:59.138+02:00Horror vacuiTijd voor poëzie. Eerder gepubliceerd op de website van <a href="http://www.veldeke.net">Veldgewas</a>, een gedicht van Heerlenaar Philip Jansen. <br /><br /><em><strong>Horror vacui</strong></em><br /><br />Kaal <br />sjteet mie gesjuur op 't lank<br />jonkleech besjient 't hulende hoot<br />dat ziene sjtols<br />sjplinkter noa sjplinkter <br />verloar –<br />oane moere hont belk ging nots<br /><br />Maak mich gans mit leem en vietse<br />loat mich nog ee moal zieë <br />weë ich woar<br />gelukkig mit meële en musje<br />fleutenteëre op mie daak<br /><br /><em>Philip Jansen</em><br /><br /><br />Enkele woorden:<br />gesjuur = gebint, houtskelet<br />jonkleech = wassende maan<br />nots = nut<br />vietse = twijgen in muur van leem<br />meële = merel(s)<br />fleutenteëre = fluitend<br /><br /><span id="fullpost"></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-71190741660288762072011-08-08T21:56:00.012+02:002011-08-11T20:23:10.203+02:00Dode taalkundigen | Een boek over Willy DolsHet langverwachte boek over de <a href="http://mazjerang.blogspot.com/2009/05/dode-taalkundigen-deel-2-willy-dols.html">veel te vroeg gestorven</a> Sittardse taalkundige Willy Dols (1911-1944) is verschenen. Het is het verhaal over de veelbelovende jonge neerlandicus die aan het eind van de tweede wereldoorlog op bizarre wijze in Duitsland het leven verloor.<span id="fullpost"> <br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8M6aTbrxgYwOc3_kMBXpxixiehkQepxNCtolaIAFVSGZbZRHs0KmCKkbK0ECxAdKpa03l7_iqEiWhcQDqZ37y5TZR0Ic_tc6GWeMPpSgVMUqHInmwOWo_YVYtptVHDP6xIGUf_OaENdx1/s1600/Dols+1940.jpg+600+dpi.jpg" imageanchor="1" style="clear:left; float:left;margin-right:1em; margin-bottom:1em"><img border="0" height="200" width="136" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8M6aTbrxgYwOc3_kMBXpxixiehkQepxNCtolaIAFVSGZbZRHs0KmCKkbK0ECxAdKpa03l7_iqEiWhcQDqZ37y5TZR0Ic_tc6GWeMPpSgVMUqHInmwOWo_YVYtptVHDP6xIGUf_OaENdx1/s200/Dols+1940.jpg+600+dpi.jpg" /></a></div>"Dit boek is geschreven als eerbetoon aan deze belangrijke taalkundige", schrijft auteur Lei Limpens. "Zoals door Toon Hermans in alle theaterzalen van Nederland en daarbuiten publiekelijk de lieflijkheid van zijn geboortestad Sittard is bezongen, zo heeft Willy Dols in de beslotenheid van zijn studeerkamer het unieke van de taal die hij in zijn geboortestad heeft leren spreken, voor de wetenschap vastgelegd. Daarmee heeft hij zich geschaard in de rij van Sittardse cultuurdragers." <br />
U kunt een exemplaar van dit prachtige boek bestellen voor 19,95 euro en 3 euro verzendkosten. Informatie kunt u krijgen door een e-mail <a href="mailto:hljlimpens@kpnplanet.nl">naar dit e-mailadres</a> van de auteur te sturen.</span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-36617826735301945252011-01-31T21:21:00.009+01:002011-01-31T22:04:03.249+01:00Limburgs toneel | Valkenburgsche dilettanten<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhkmlfFfZuXpYeyOXN9gE96QKUUzihNlnTtHNMTSGD2iUDu9FPRDaara7mnM8yZwfV0y84bTyLzH1IGVjZUd5m18QEEPYp5G9JHoQML7CVkjBtErZ4R3gWssSghm0MUuHM4keuyHzlegIA/s1600/artikel1933.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 222px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhkmlfFfZuXpYeyOXN9gE96QKUUzihNlnTtHNMTSGD2iUDu9FPRDaara7mnM8yZwfV0y84bTyLzH1IGVjZUd5m18QEEPYp5G9JHoQML7CVkjBtErZ4R3gWssSghm0MUuHM4keuyHzlegIA/s320/artikel1933.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5568448149325927442" /></a>Het was nat bij de opening van het toneelseizoen in Valkenburg, op zaterdag 10 juni 1933. En dat is geen goed nieuws voor een openluchttheater, stelde de verslaggever van de Limburger Koerier met spijt vast. 'Het niet al te gunstige weer had, jammer genoeg, het bezoek ongunstig beïnvloed. Doch èn het goede doel èn de voortreffelijke vertolking, welke de Valkenburgsche dilettanten brachten, hadden het bordje : "Uitverkocht" gerechtvaardigd.'<br />De toneelspelers (dilettanten gebruikt de verslaggever in de betekenis van amateurs of liefhebbers, niet in de betekenis van knoeiers of prutsers) brachten twee stukken op de planken, <em>De Brant va Bellend</em>, geschreven door pastoor <a href="http://mazjerang.blogspot.com/2010/01/onze-schrijvers-wie-leest-er-nog-frans.html">Frans Schleiden</a>, en Et groeat loot, een 'spotblijspel' van <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Pierre_Visschers">Pierre Visschers </a><em>euver en in 't Vallekebergersj</em>. <br /><span id="fullpost">De schrijvers genoten de nodige bekendheid in hun dagen, en waren, ieder op hun eigen manier, onderdeel van de Limburgse taal- en cultuurbeweging van voor de oorlog.<br />'Het was verrassend met welk een natuurlijke vlotheid en hartelijke toewijding door deze Valkenburgsche tooneellisten spontaan en veelal zelfs onbewust de verschillende rollen werden vertolkt. Zij lagen de speelsters en spelers, om het populair uit te drukken - taal en sfeer pasten geheel in hun eigen wezen.'<br />De reden dat meneer Mazjerang het stukje vergeeld krantenpapier even aan de vergetelheid ontrukt is vanwege de zinnen die daarna komen. Niet omdat hij het zelf zo zou zeggen of zelf zo voelt, nee hoor, maar omdat het een prachtige illustratie is van de manier van denken in Limburg in die dagen, en niet alleen in die dagen trouwens. Het zijn zinnen die je even op je tong moet laten rusten, <em>genau wie e good sjtuksjke <a href="http://www.fromagedeherve.com/">hervere kieës</a></em>.<br />'De Limburgsche en de z.g. Hollandsche mentaliteit staan in menig opzicht lijnrecht tegenover elkander. Dat is logisch ook, en haast vanzelfsprekend. De eene wordt gedragen en verrijkt door de eeuwenoude levende stuwkracht van het katholicisme; aan de calvinistische tendenzen van de andere is zelf het katholieke volksdeel benoorden de Moerdijk niet ontkomen. Deze tegenstellingen te willen wegdoezelen of trachten te verheimelijken is dwaasheid en in hooge mate onredelijk. Laat de Limburger daarom zichzelf zijn, ook in het tooneel. De meeste echt-Hollandsche tooneelstukken kan hij niet spelen, en leert hij ook nooit spelen. Goddank!'<br />Dat <em>Goddank</em>, met een uitroepteken aan het eind, <em>Goddank!</em>, is prachtig aan het eind van die alinea. Het is geen berusting, die volgt op zijn eigen constatering dat een Limburger nooit een Hollander zal zijn op het <em>tooneel</em>, nee, het is een taalkundige explosie van vreugde. Het uitroepteken is een jubelteken. <em>Goddank!</em> dat Limburgers geen <em>Hollandsche tooneelstukken</em> kunnen spelen - in het Limburg van 77 jaar geleden.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-91469884482972815532010-02-07T00:32:00.011+01:002010-02-07T00:58:34.392+01:00Sjwatwitbild | Gedanke bei e veldkruuts<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk3Ago8BmJpVixRi3A5115Tn-QoocuXAkoQ1XZcW0DELHYmHcbmMNWNzL5KtyyyarUTPiIk-pXtT0VRSQgmfSdL0o95mCDYP_p7DouRLvCo1e0r8lVJagK2Tb8rckXlBgXTiMB_8QDz0g/s1600-h/mazjerangkier.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 253px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk3Ago8BmJpVixRi3A5115Tn-QoocuXAkoQ1XZcW0DELHYmHcbmMNWNzL5KtyyyarUTPiIk-pXtT0VRSQgmfSdL0o95mCDYP_p7DouRLvCo1e0r8lVJagK2Tb8rckXlBgXTiMB_8QDz0g/s400/mazjerangkier.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5435283577277181234" /></a><br />Noe d'r sjnei voet en de lóch obbenüts egaal gries is, giet 't genóg tied vuur gedanke. Zoeë sjteet 't gesjrieëve op e veldkruuts tussje Kier en Ekkelder. <em>Dè Uch leef het mie es ich, haw dè gerös mie leef es mich.</em> De mieëtste lüj vare d'r a vuurbei.Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-26682799839804660092010-01-09T23:22:00.012+01:002010-01-10T00:39:50.897+01:00Column | D'r connaisseur<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyM7FkNl9uMlkTamMH7Ew0Qa9uQVBk312BP_Irru7F-Lhcb7_pBDfTDXobxWldt3wHo-g7U-mjoNX5a56l-f5Y_UKb7RwJ8tl0uQy4kBuOrH7E2emTA2IG2EWaIFBu7dODfpiO_MwrbR4/s1600-h/wien.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 200px; height: 189px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyM7FkNl9uMlkTamMH7Ew0Qa9uQVBk312BP_Irru7F-Lhcb7_pBDfTDXobxWldt3wHo-g7U-mjoNX5a56l-f5Y_UKb7RwJ8tl0uQy4kBuOrH7E2emTA2IG2EWaIFBu7dODfpiO_MwrbR4/s200/wien.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424884232353195938" /></a>Inne Mesjtreechse vrunk va mich profileert zich d'r letste tied es connaisseur va wien. Vreuger dronk d'r koempel geweun beer, mè seër 't letste joar is dat wied ónger zie nivo. Heë orakelt noe d'r godganse daag uëver 't <em>prettige boekètsje</em> en de <em>zeute aofdronk vaan dee fijne koot de Vontoe. Want dao preufste de zon in.</em><br /><br />Gónt vier oet eëte, dan hat heë alling nog mè interesse vuur de wienkaat. <em>Oi oi oi, loer ins: ze höbbe hij 'ne Fleurie oet 1995. Dat is e lekker wijnsje! Dat pak iech miech. En hij: 'ne sjieke sjattoo oet de Bordo, oet 1985!</em> <br /><span id="fullpost"><br />Zetste 'm e glaas wien vuur, dan zit heë ieësj vief minute mit zieng naas in 't glaas. Op zie gezich kómme dan riezige rumpele. En 't ieësjte sjlüksjke dat heë noa binne lieët lope, verhoes óp zie mins tieën kier va mónkhook noa mónkhook vuurdat 't endlich doa kunt woeë 't heemhuurt.<br /><br />En umdat d'r wien die ich han ummer oet de minder kusjpielige regione van d'r supermaat bei mich um d'r ek kunt, loert heë bei dat ganse proces ummer gans bedinkelich. <em>'Ah'</em>, zeët heë dan mit e gezich woeë de compassie van aaf lup, <em>'de höbs weer zoen Sjileens flèske in hoes gehaold, hè? Mapa Valley, iech preuf dat direk'.</em> En deë 'í' in <em>direk</em>, sjprik heë dan onhuërbaar zach oet.<br /><br />Um zieng leefde vuur 't vóch wetesjappelig te kónne óngerbouwe, hat heë zich ing imponerende zamlóng wienbeuker i hoes gehoald. Op jieëker bladzei sjtónt doa groeëte bilder va zaftige droeve mit tekste à la <em>'op de ranke flanken van de Côte de la Doctrine rijpen stevige, harde rode druiven in de zon'</em>. Erotisering van de droef ving ich dat. Porno vuur wienleefhöbbers.<br /><br />Um d'r vrunk ins richtig te teste houw ich letste week d'r wien oet ing flesj Mapa Valley in ing (leëg) flesj <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%A2teau_Pavie">Château Pavie </a>gedoa. 'Hm,' zag heë wie heë 't ieësjte sjlüksjke gans vuurzichtig preufde, 'de gees veuroet, dao kinne die zwoer koppijn-Sjilene vaan diech dus ech neet tege op'. <br /><br />Ich, quasie nonchalant: 'Hei preufste de zón in, wah?'<br />Heë, in anger sfere: 'Hij preufste de Franse zon in.'<br />Ich: 'Dan drink nog mè ins good, want ich mót dich sjtrak get gans bezóngesj vertelle uëver die Franse zón van dich.'<br /><br />Heë kós d'r neet mit lache.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-45308083661826848892010-01-09T22:59:00.003+01:002010-01-09T23:01:17.636+01:00Onze schrijvers | Wie leest er nog Frans Schleiden?<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj09eKaMoOKj7MNuZPFrAjty1H2mb71RWCGE_ff8rIoNUWmTor2ouc9Y-nhG47LyHes95MSsatGuGyz8GEbD2p2BZVK2RLb0ipfB1YoKu-USwjQdB4pWhI_JLN84WbIDdzH2RXqxqpjJzM/s1600-h/schleidenfoto.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 106px; height: 150px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj09eKaMoOKj7MNuZPFrAjty1H2mb71RWCGE_ff8rIoNUWmTor2ouc9Y-nhG47LyHes95MSsatGuGyz8GEbD2p2BZVK2RLb0ipfB1YoKu-USwjQdB4pWhI_JLN84WbIDdzH2RXqxqpjJzM/s200/schleidenfoto.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424859946312746914" /></a>Wie kan er over een kleine vijftig jaar nog oude (lees: van voor de Tweede Wereldoorlog) boeken in het Limburgs lezen? Meneer Mazjerang vroeg het zich, ingesneeuwd en wel, af toen hij door een stapel vergeelde werken in het Limburgs dialect zat te bladeren. Niet dat meneer Mazjerang bang is dat er over een halve eeuw geen mensen meer zijn die de Limburgse taal spreken, maar al lezende in al die met veel zorg uitgegeven boeken realiseerde hij zich dat het begrijpen van ouder Limburgs voor veel mensen een steeds groter probleem wordt.<br /><span id="fullpost"><br />Niet de spelling is de boosdoener, maar het woordgebruik in die oude werken. Of beter gezegd: het woordgebruik nú is het probleem. De generaties die na pakweg 1960 zijn geboren, gebruiken steeds meer Nederlandse woorden en zinswendingen in hun Limburgs waardoor dat dialect steeds 'Nederlandser' wordt. Niet dat meneer Mazjerang daar onder gebukt gaat - zo gaan die dingen nu eenmaal - maar het lezen van een vooroorlogs boek wordt daardoor steeds lastiger.<br /><br /><strong>Schleiden</strong><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieMH6PqOC4FRN7d7Dp4-9Kx35BpS121k7s0JLsBzB4A6IQ1GfiAXCcO6DPQNmFsOnARRXNczcfW6IL2pOTgyA9GfcFOyhIfmDG054faoHv1ssCZBDfbps9-s_o9UqnQCp9_5Glacg_pzw/s1600-h/schleiden0.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 405px; height: 288px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieMH6PqOC4FRN7d7Dp4-9Kx35BpS121k7s0JLsBzB4A6IQ1GfiAXCcO6DPQNmFsOnARRXNczcfW6IL2pOTgyA9GfcFOyhIfmDG054faoHv1ssCZBDfbps9-s_o9UqnQCp9_5Glacg_pzw/s400/schleiden0.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424035939652624306" /></a>En dat is jammer. Meneer Mazjerang realiseerde het zich toen hij zich een vrolijke weg baande door de in zijn boekenkast op de bovenste plank verzamelde werken van <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Frans_Schleiden">pastoor Frans Schleiden </a>(1896-1955), het oud-bestuurslid van dialectvereniging Veldeke dat tot zijn dood een bescheiden maar mooi oeuvre in het dialect van Vijlen opbouwde. Het is geen wereldliteratuur, maar het is met veel gevoel voor humor geschreven en geeft een mooi inkijkje in de wereld van de generatie die rond 1920 volwassen of kind was.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7sf3FpScoYe3IzzD2Q7FI6s6Yjgprp2rTI9eBwJq4uz-tfxQ-NXCjbkS1_DUJC93tiSK0ZKZWWKltMtDDZq50FLU7Bc89QIceDAF0Zjw4ODoLddXBIjvGtF417NYUZjkSOBRyulNL8Ag/s1600-h/schleiden+a1.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 405px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7sf3FpScoYe3IzzD2Q7FI6s6Yjgprp2rTI9eBwJq4uz-tfxQ-NXCjbkS1_DUJC93tiSK0ZKZWWKltMtDDZq50FLU7Bc89QIceDAF0Zjw4ODoLddXBIjvGtF417NYUZjkSOBRyulNL8Ag/s400/schleiden+a1.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424853399365356194" /></a><br />In 1927 gaf drukkerij Van Aelst uit Maastricht het historische toneelstuk <em>Der Brand va Bellent</em> uit. In 1930 volgde <em>De Koel in Lutterendal</em>. In 1947 verscheen bij Uitgeverij Roosenboom in Heerlen <em>Hazegerf</em>, een bundeling korte verhalen die in de decennia daarvoor in het tijdschrift van Veldeke waren verschenen. In datzelfde jaar zag <em>De hillige vaggen durp</em> het levenslicht, over het leven in het fictieve dorp Lutterendal. Er zitten veel goed gelukte, beeldende scènes in, het woordgebruik en de manier waarop Schleiden speelt met zijn dialect maken bij vlagen grote indruk.<br /><br /><strong>Limburgs</strong><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbGSdo82TPpeFYtXRADEcSV01wSR-BKxYYAqFmnzmhsGD5Ml6hox2G2zYTrDo4ZB0qQGL4gMLu4IdntloPd66VktMX24HcFpGuxPWzW4JIp_I2x5XscTq05Gfp_YuLZ7hihGSt0aVO5U4/s1600-h/schleiden+a2.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 405px; height: 290px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbGSdo82TPpeFYtXRADEcSV01wSR-BKxYYAqFmnzmhsGD5Ml6hox2G2zYTrDo4ZB0qQGL4gMLu4IdntloPd66VktMX24HcFpGuxPWzW4JIp_I2x5XscTq05Gfp_YuLZ7hihGSt0aVO5U4/s400/schleiden+a2.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424853486625121154" /></a><br />Dat is ook niet zo vreemd voor een man die gezegend was met een groot taalgevoel en gewend was in het Nederlands, Duits, Frans en Limburgs te preken. Zijn vader was Duitser, zijn moeder Bocholtze, hijzelf maakte zich als kapelaan het dialect van Vijlen meester. Dat hij in die taal ging schrijven - en niet in het Nederlands - was een bewuste keuze. Misschien deed hij dat onder invloed van het werk van <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Fritz_Reuter">Fritz Reuter </a>(1810-1874), een dichter die in het Nederduits schreef en wiens verzamelde werken hij bezat. <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzJP8OzplfT8L46zy_wTQdOxgLz9UCM2V2LEz9k0DPzcr3qhblRa_4r5_gkO46_2K-PA468Bnme3t3x3B7CwMbB0sZ64D3u-5arG4gRtFuIpd2CQPT0vTimiCljbxGYi7k3pFCna0RNrI/s1600-h/schleiden+b1.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 405px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzJP8OzplfT8L46zy_wTQdOxgLz9UCM2V2LEz9k0DPzcr3qhblRa_4r5_gkO46_2K-PA468Bnme3t3x3B7CwMbB0sZ64D3u-5arG4gRtFuIpd2CQPT0vTimiCljbxGYi7k3pFCna0RNrI/s400/schleiden+b1.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424855091268446322" /></a><br />"Frans Schleiden behoort tot de generatie, welke 'in de kentering der tijden' van Limburg werd geboren", schreef de Limburgse taalkundige Winand Roukens na Schleidens dood in 1955. "Van kind af aan heeft hij de snelle overgang van dit vroegere wingewest als provincie van de landbouw tot provincie van de moderne industrie, van de meest moderne mijnbouw meegemaakt. Als jongeling, als man en vooral als priester beleefde de Limburger deze overgang met grote belangstelling en intensiteit, met groeiende bezorgdheid voor de gevolgen van dien voor land, mens en cultuur."<br /><br /><strong>Sjampit</strong><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2V7_4w9-ORzbrzdH_c275ynBqZhj-NcxcHVxC6EJM6prNbxxckg5C8O4fUJo0PHzmpsc9UEzPXTqAwZLw86cwZT_wugae-_uxcnVEHzqjvFwovBqMcEVcFJPd_eVA5-WfyyNQ8YPbvJo/s1600-h/schleiden+b2.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 405px; height: 302px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2V7_4w9-ORzbrzdH_c275ynBqZhj-NcxcHVxC6EJM6prNbxxckg5C8O4fUJo0PHzmpsc9UEzPXTqAwZLw86cwZT_wugae-_uxcnVEHzqjvFwovBqMcEVcFJPd_eVA5-WfyyNQ8YPbvJo/s400/schleiden+b2.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424855201366824914" /></a>Om de lezer behulpzaam te zijn gaf Schleiden onder aan de pagina steeds een paar vertalingen van typische dialectwoorden die hij gebruikt. Een <em>kollef</em> is een tuin, legt Schleiden uit, een <em>sjampit </em>een veldwachter, en een <em>pfaar</em> een parochie. Van veel andere woorden neemt hij aan dat iedereen wel weet wat de betekenis is. En precies daar begint anno 2010 de schoen te wringen. Weet u wat een <em>sjlond</em> is, wat het werkwoord <em>bène</em> betekent, of wat <em>sjoer</em> betekent? En weten u neefjes en nichtjes dat ook? <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-FjZ6qCU7V4-ElE1otzsCYWjYWDiDQ0_6qJbgevV538n9cutYZaY8NqdpPpNvnSZcwTuP-9T-RUjsaoKLa_lOrNedcPIWWEdmUWWUJkgQZYL5Nm1c9jGZGhJZkm-uQgZMrNMPNDA1Vpg/s1600-h/schleidenhoots.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 183px; height: 185px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-FjZ6qCU7V4-ElE1otzsCYWjYWDiDQ0_6qJbgevV538n9cutYZaY8NqdpPpNvnSZcwTuP-9T-RUjsaoKLa_lOrNedcPIWWEdmUWWUJkgQZYL5Nm1c9jGZGhJZkm-uQgZMrNMPNDA1Vpg/s320/schleidenhoots.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5424856649137380082" /></a>Het is, kortom, tijd aan het worden voor een mooie heruitgave van oude Limburgse werken met naast het origineel een goede vertaling in het Nederlands. Om te voorkomen dat al die boeken, die zoveel vertellen over het leven van 100 of 75 jaar geleden, anders onbegrijpelijk worden voor de komende generaties. Doen we dat niet, dan wordt het werk van onze oude schrijvers voorgoed het domein van stofmijten en muizen.<br /><br /><em>Als toegift (en uitdaging) kunt u met uw muis doorklikken (voor leesbare letters!) op Schleidens verhaal </em>Der nonk Macheel<em>, in originele spelling, zoals dat in februari 1929 in de derde jaargang van het tijdschrift Veldeke verscheen.</em></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-91282444292408249222009-09-18T21:13:00.015+02:002009-09-18T21:46:07.661+02:00Noca Nola | Limburgs ondernemerschap (2)<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSAJpAi7zwf-B-0w8lfzPdC25aqV9H-Q3vJos0fX3ohJA6DK9RzAi_J66X0C7Jdg4HtcgZEuj8Y0Dei5nDWZPmzf03_ELDerc7MtNAo-fS5oxFPz6ZiXz3fhkuX8DOov2fjym4AC8RgBw/s1600-h/viltjenocanola.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 313px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSAJpAi7zwf-B-0w8lfzPdC25aqV9H-Q3vJos0fX3ohJA6DK9RzAi_J66X0C7Jdg4HtcgZEuj8Y0Dei5nDWZPmzf03_ELDerc7MtNAo-fS5oxFPz6ZiXz3fhkuX8DOov2fjym4AC8RgBw/s320/viltjenocanola.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382891378626108706" /></a>De verovering van Nederland door Coca Cola ging eind jaren twintig van de vorige eeuw niet zonder slag of stoot, schreef meneer Mazjerang enkele maanden geleden al. We komen er deze week op terug. In het Nederlandse zakenblad <a href="http://www.fem.nl">FEM</a> stond afgelopen zomer een mooi artikel over Noca Nola, het limonademerk van Leo Moulen uit Zuid-Limburg dat meer dan een decennium de weg versperde voor Coca Cola. De auteur, die uitgebreid sprak met de familie Moulen, was zo aardig een kopie af te staan van een foto van het enige nog resterende getailleerde Noca Nolaflesje, een prachtige kloon van het Coca Colaflesje, dat nog steeds in het bezit is van de familie Moulen.<br /><span id="fullpost"><br /><strong>De laatste Noca Nola</strong><br /><br /><strong>Tienduizend harde vooroorlogse guldens moest Coca-Cola in 1937 betalen om het laatste stukje Nederland te kunnen inpalmen. Negen jaar eerder, bij de Olympische Spelen in 1928, werden de eerste kistjes Coca-Cola aan land gebracht. Maar al snel werd duidelijk dat de Amerikanen in Nederland een serieus probleem hadden.</strong><br /><br />Limonademaker Leo Moulen (1882-1966) uit het Zuid-Limburgse gehucht Kunrade, onder de rook van Heerlen, had in 1922 met vooruitziende blik bij het Bureau voor den Industrieelen Eigendom de naam Noca-Nola voor zijn vruchtenlimonades laten registreren. En hij was niet van plan daar zonder slag of stoot afstand van te doen. Hoewel Moulen overduidelijk leentjebuur had gespeeld bij de Amerikanen, had hij wel de oudste rechten in het land, en niet de firma uit Atlanta. Een Amerikaanse vriend had Moulen begin jaren twintig verteld dat Coca-Cola aan de andere kant van de oceaan een doorslaand succes was. Noca-Nola klonk een stuk hipper dan de naam Glück Auf Perle, waaronder Moulen zijn dranken tot die tijd verkocht.<br /><br /><strong>Elimineren</strong><br />De kleine limonademaker sloot een voor hem lucratieve deal met Coca-Cola: het gebied in een straal van 50 kilometer rond Kunrade, waarbinnen niet geheel toevallig alle Nederlandse steenkolenmijnen lagen, werd het domein van Noca-Nola, 'de parel van alle alcoholvrije Tafeldranken, door Heeren Doktoren aanbevolen'. De rest van het land was voor Coca-Cola. Maar toen Moulen rond 1936 zijn limonade ook nog in een kloon van het getailleerde colaflesje begon te verkopen, vonden de Amerikanen het tijd voor actie. Moulen werd voor veel geld uitgekocht, onder de voorwaarde dat het merk Noca-Nola uiterlijk op 31 december 1939 geëlimineerd zou zijn. 'De alsdan nog aanwezige flesschen van dit model zullen door Moulen onder toezicht der maatschappij worden vernietigd', zo legden Moulen en Coca-Cola-directeur Norman Ranney op 29 april 1937 vast bij notaris Dolmans in Heerlen. Dat alles op straffe van een boete van 500 gulden per overtreding.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQc99j9ZGlAE9fMQz-oXJyAwmk2HAHjmkHb_jyMmnR_mA6GfuoirSySy4Ru7ymDCs57twsCGEvcgrVrzG2SBXMdvu9rQFEbqpzqK6iVmxoO2_1634ThI1_7Whw1vP7vXKwC2CM5bW411Y/s1600-h/De_letste_flesj.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 103px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQc99j9ZGlAE9fMQz-oXJyAwmk2HAHjmkHb_jyMmnR_mA6GfuoirSySy4Ru7ymDCs57twsCGEvcgrVrzG2SBXMdvu9rQFEbqpzqK6iVmxoO2_1634ThI1_7Whw1vP7vXKwC2CM5bW411Y/s320/De_letste_flesj.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5382890389721424210" /></a><strong>Wilhelmsnor</strong> <br />Strikt genomen is het bejaarde flesje dat José Vankan-Moulen op een zomerochtend<br />in juni in Kunrade op tafel zet dus illegaal. Allemaal zijn ze, zoals afgesproken, vernietigd, maar deze ene is de dans ontsprongen. De keizer Wilhelmsnor van de 'spierballenman', het logo van Noca-Nola op de fles, is na 75 jaar nog puntgaaf. De eetkamer van het huis is versierd met reclames uit de jaren twintig en dertig. Moulen wist hoe hij indruk moest maken op de mijnwerkers en boerenzonen. Een dame met diep uitgesneden decolleté glimlacht vanuit haar lijst wulps de kamer in. 'Leo Moulen. Telefoon 15. Eenig fabrikant van de beroemde limonade Noca-Nola', staat onder haar ronde heupen.<br /><br /><strong>Inne helle miensj</strong><br />Gemakkelijk zullen de onderhandelingen met hun opa niet zijn verlopen, vermoeden de kleindochters José en Bertha. Moulen was <em>inne helle miensj</em>, zoals ze dat in het dorp zeggen, een harde man. Met ijzeren discipline bouwde hij vanaf 1907 aan een eigen limonade-imperium. Die ijzeren discipline verlangde hij ook van zijn tien kinderen. Toen een van Moulens zonen trots thuiskwam met zijn hbs-diploma('Geslaagd!'), was de reactie: 'Maak dat je in de fabriek komt.' Daar stonden honderden beugelflessen op hem te wachten, die toen nog een voor een met de hand gesloten moesten worden. Wat twee generaties later rest, is een mooie anekdote. Het avontuur met Noca-Nola bleek niet voldoende om Leo Moulen postuum aan de titel Kunradenaar van de Eeuw te helpen. Dat werd gewoon mijnheer pastoor.<br />(Jean Dohmen, in: <a href="http://www.fem.nl">FEM</a>, 11 juli 2009)<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-47943638167851486382009-07-29T21:57:00.007+02:002009-08-02T11:54:03.228+02:00Etymologie | Duitse aardappelen in Wallonië<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg5DHR318Y7gUXAMi6Gc2sJT1vp_uHAXMlgo7U4i9-lwGwZSMaUUfCSu5Ys9uQEAN4gfYWAXScp0fKYMnHYQrZZbYhKKwrJiz1njsLoPAp0nS1Cq2eIqPEg5oWyDCLERBkqfDl3Arvd6Fc/s1600-h/kroompier0.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 301px; height: 301px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg5DHR318Y7gUXAMi6Gc2sJT1vp_uHAXMlgo7U4i9-lwGwZSMaUUfCSu5Ys9uQEAN4gfYWAXScp0fKYMnHYQrZZbYhKKwrJiz1njsLoPAp0nS1Cq2eIqPEg5oWyDCLERBkqfDl3Arvd6Fc/s320/kroompier0.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5364213353100795442" /></a><em>Krómpeer is een oude Maastrichtse naam voor aardappel. Het woord kwam vroeger ook in de buurt van Vaals en Mechelen voor. In de Voerstreek bestaan ze, als krómpiere, nog steeds. Het verhaal van knoestige Waalse aardappelen met stevige Duitse wortels die in Limburg zijn beland.</em><br /><br />Meneer Mazjerang heeft ze in zijn jeugd een paar keer te veel moeten eten - klein ventje zwijgend achter groot bord koud geworden aardappelen – maar bladerend door een dikke stapel antiquarische woordenboeken voelde hij een paar avonden geleden toch iets van enthousiasme opborrelen voor de knoestige knol.<br /><span id="fullpost"> <br />Voor mensen die van taal houden, is de aardappel een lekker hapje. De zondagse naam, <em>solanum tuberosum</em>, wekt de indruk dat hij al sinds mensenheugenis op ons bord ligt, maar u weet natuurlijk beter. De aardappel is de bijvangst van de Spaanse veroveraars die begin zestiende eeuw de indianen in Zuid-Amerika onder de voet liepen.<br /><br /><strong>Cultstatus</strong> <br />In de Nederlanden, toen nog een onderdeel van het Spaanse wereldrijk, doken de eerste planten al vrij snel op, maar er zouden nog eeuwen verstrijken voor de boeren in ons land de knol op grote schaal gingen telen. Cultstatus bereikte de aardappel in Europa pas in de loop van de achttiende eeuw.<br /><br />Aardappel is strikt genomen een idiote naam voor de knol - het is immers geen appel. De indianen noemde hem <em>batata </em>of <em>papa</em>. Spanjaarden (patata, papa), Portugezen (batata) en Engelsen (potato) zijn wat dat betreft het dichtst bij de oorsprong gebleven.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicFCVwuvTrNR60DGKzgre43ocnKU8NPNr3PxIauzp8mxBp_6lvYkNxIBAr4YkzpOcO2GI0fbvomDYiOuJueKFOfGLZmP_ApjB5vWwZtml_Z_qdR11duaob80ZIHk_38UlisZnmlN2wSUs/s1600-h/krompier1.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 239px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicFCVwuvTrNR60DGKzgre43ocnKU8NPNr3PxIauzp8mxBp_6lvYkNxIBAr4YkzpOcO2GI0fbvomDYiOuJueKFOfGLZmP_ApjB5vWwZtml_Z_qdR11duaob80ZIHk_38UlisZnmlN2wSUs/s320/krompier1.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5364213540503601490" /></a><strong>Petatte</strong><br />Net als een deel van de Limburgers. In het westen en noorden was het woord <em>petat</em> lang de belangrijkste naam voor de aardappel. <em>De petatte kómme beej 'm oet</em>, zeiden mensen in Tegelen vroeger als iemand grote gaten in z'n sokken had waar de tenen doorheen prikten.<br /><br />In de rest van de provincie hoor je vooral <em>aerpel</em> of varianten daarop, zoals <em>jalper</em> ten westen van Maastricht in Belgisch-Limburg. Exotisch klinkende aardappelen staan alleen in het uiterste zuidoosten van het Limburgs taalgebied op het menu in de driehoek tussen Maastricht, Vaals en Eupen.<br /><br /><strong>Krómpiere</strong><br />In het Voerens woordenboek duikt iets op dat we honderd kilometer noordelijker ook al hoorden, alleen met andere aardappelen. <em>Has te krómpiere geplaant? </em>Vertaling: Heb je aardappelen geplant? De vraag werd gesteld als een van de dikke tenen pontificaal door een groot <em>loak</em>, een gat, in de sok stak.<br /><br />In die driehoek heet of (voor Nederlands-Limburg geldt:) heette de aardappel <em>krómpier</em> (Teuven, Vaals), <em>krómpeer</em> (Maastricht), <em>krómpet</em> (Welkenraedt), <em>jrompel</em> (Walhorn) of <em>krópet </em>(Eupen). Wonderlijke woorden, die volgens het <a href="http://dialect.ruhosting.nl/wld/">Woordenboek van de Limburgse Dialecten</a> afleidingen zijn van het Waalse <em>crompîre</em>.<br /><br />Waar komt die naam vandaan?<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOwOfzvGrFfpzXlJIxRsFz1wWKqeZRVfh_mXtAb_8qpNr1DylZVWLzvo7Zvzd15njyJGpwufJ8Bv0kaGqSDJyh4NedDJNIUgsWJf5rOfPvpi5ipDilMEsC4Bgva5yysspDP42KSLhopPw/s1600-h/kroompier3.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 88px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOwOfzvGrFfpzXlJIxRsFz1wWKqeZRVfh_mXtAb_8qpNr1DylZVWLzvo7Zvzd15njyJGpwufJ8Bv0kaGqSDJyh4NedDJNIUgsWJf5rOfPvpi5ipDilMEsC4Bgva5yysspDP42KSLhopPw/s320/kroompier3.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5364214227485040050" /></a><em>"La pomme de terre s’appelle crompîre dans le patois de Liège"</em>, schreef Joseph Grandgagnage in 1845 in zijn boek Wallonades. <em>"D’après la langue française ce tubercule est une pomme, mais c’est une poire dans l’idiome liègeois: du flamand krom peer. C’est donc une poire de forme plus ou moins bizarre."</em><br /><br />Het klinkt leuk, die <em>kromme peer</em>, je kan je er iets bij voorstellen, maar het klopt niet. Dat moest Grandgagnage zelf eigenlijk ook al toegeven, omdat het woord krompeer op een handvol exotische uitzonderingen in Limburg na helemaal niet voorkomt in het noorden. <br /><br /><strong>Parijs</strong><br />Crompîre komt of kwam ook niet alleen in het Waals voor, maar in de meeste dialecten in het oosten en noorden van het Franse taalgebied. Begin negentiende eeuw kon je het niet alleen in de Vogezen, in de Gaume of in de streek rond Verdun horen, maar zelfs in Parijs.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiARwNP92oqL9c1Bnk6oTmequWG6F2vTLFZ71Lgwknc8_d6oPaUu_AxvEMjjur0bEJShm0Rbs9mauIE2-aQnAT1W83vHqf-fq-6rKrUHLyaaadcrUshA149Q3gHWKQME1olV_k4el0eZgc/s1600-h/kroompier4.jpg"><img style="float:right; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 213px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiARwNP92oqL9c1Bnk6oTmequWG6F2vTLFZ71Lgwknc8_d6oPaUu_AxvEMjjur0bEJShm0Rbs9mauIE2-aQnAT1W83vHqf-fq-6rKrUHLyaaadcrUshA149Q3gHWKQME1olV_k4el0eZgc/s320/kroompier4.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5364213835585520274" /></a>In de <em>Dictionnaire des Patois Romans de la Moselle </em>uit 1922, waarin het dialect van de streek rond Metz staat beschreven, komen we de varianten <em>crombîre, grombîre, grobîre</em> en <em>grondebîre</em> tegen. <em>Il pale come eune crombîre, il parle comme une pomme de terre (bètement).</em><br /><br /><strong>Grundbirne</strong><br />Een lijst met woorden uit de streek rond Besançon uit 1880 geeft ook de bron aan: het is een leenwoord uit het Duits. <em>Grundbirne</em> ('grondpeer') dat in de dialecten uit het zuidwesten van Duitsland en Luxemburg klinkt als <em>grumbeer, grombir</em> of <em>grumper</em>. <br /><br /><em>"C'est un mot qui nous est resté de l'invasion de 1815"</em>, staat te lezen in de <em>Mémoires de la Société des antiquaires de Picardie</em> uit 1851. Het is niet de enige Franse bron uit die tijd die crompîre ziet als een erfenis van de bezetting van Parijs na de nederlaag van Napoleon.<br /><br /><strong>Soldaten</strong><br />Zou het? Het lijkt meneer Mazjerang niet aannemelijk dat al die Walen en Fransen, van Luik tot Metz en van Besançon tot Parijs door de komst van een handjevol Pruissische soldaten in 1815 opeens hun eigen <em>pomme de terre</em> massaal omdopen in crompîre. Het ligt meer voor de hand dat ze het woord pomme de terre toen helemaal niet gebruikten.<br /> <br /><em>"Deutsch Grundbirne als Bezeichnung der Kartoffel herscht besonders in Westdeutschland. Von hier ist das Wort im 18. Jahrhundert in die ostfranz. Mundarten gedrungen, da die Kultur deiser Pflanze von Deutschland nach Frankreich gelangt is"</em>, staat in de <em>Revue de linguistique romane</em> uit 1957.<br /><br /><strong>1758</strong><br />In de Ardennen komen we het woord crompîre al tegen in documenten uit 1758, lang voor 1815. Vormen als <em>krómpier</em> en <em>krómpeer</em> zijn volgens de makers van het Woordenboek van de Limburgse Dialecten op hun beurt vanuit het Waals in sommige Limburgse grensdialecten doorgedrongen.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFSusMwek2rnjcTKKD0Ngjchmd9O-rAiTjDq-sbj7SgDJ2oJcbpPglgLFyNiiinkIHQLxoyt4oloz5Z8iTRmoWH6-i60V7L3oUOBSM3QZuS_9utBpy9gENSnqM665-aZkrtP9NRmqywIw/s1600-h/kroompier2.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 265px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFSusMwek2rnjcTKKD0Ngjchmd9O-rAiTjDq-sbj7SgDJ2oJcbpPglgLFyNiiinkIHQLxoyt4oloz5Z8iTRmoWH6-i60V7L3oUOBSM3QZuS_9utBpy9gENSnqM665-aZkrtP9NRmqywIw/s320/kroompier2.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5364214630138796082" /></a>Meneer Mazjerang betwijfelt of dat het hele verhaal is. Neem de vormen <em>jrompel</em> en <em>jrompeër</em>, die we tegenkomen in plaatsen als Astenet en Walhorn ten oosten van Eupen. Het Waalse crompîre heeft een k-klank, en in de oostelijke dialecten (denk aan het Kerkraads) verandert alleen een g in een j, en niet een k.<br /><br /><strong>Monschau</strong> <br />Gans wordt jans, groeët wordt jroeës, maar kirch wordt niet jirch. De oplossing van dit laatste raadseltje is vrij eenvoudig. Het Grundbirne-gebied loopt vanuit het zuidwesten van Duitsland en Luxemburg door tot de omgeving van Monschau, net ten zuiden van Aken, waar <em>grompel</em> en <em>jrompel</em> mengvormen zijn van <em>gromper</em> en <em>aerpel</em>.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjc4vdLONF97m2LHYeJK9JPb82sRpNzLR2yGN0lSnoqrQHiRBilZwbrQt3Hn-m-pzPMAZqTJZLbA6j3LJDbfoJroRVlaBTlChLSSzj7ACkhgHtbnzYTQIjQlqf1j8XqSXgXNlekuK_t0f4/s1600-h/crompier7.jpg"><img style="float:right; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 213px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjc4vdLONF97m2LHYeJK9JPb82sRpNzLR2yGN0lSnoqrQHiRBilZwbrQt3Hn-m-pzPMAZqTJZLbA6j3LJDbfoJroRVlaBTlChLSSzj7ACkhgHtbnzYTQIjQlqf1j8XqSXgXNlekuK_t0f4/s320/crompier7.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5364538122866686242" /></a>In Astenet en Walhorn gaat het dus niet om leenwoorden uit het Waals, maar om een uitstulpinkje van het grote Grundbirne-gebied, waar het krómpier-gebied aan vast geplakt zit. Op de Duitse dialectkaart hiernaast, afkomstig uit de <em>Geschichtlicher Handatlas der Deutschen Länder am Rhein</em> uit 1950, wordt de krómpier-streek gewoon tot het Grundbirne-gebied gerekend.<br /><br /><strong>Krompir</strong><br />Maar dat voert allemaal misschien wat ver. U wilt gewoon weten waarom Duitsers en Fransen nu Kartoffel en pomme de terre zeggen in plaats van Grundbirne en crompîre. Feit is dat de grondperen in beide landen de slag om een plekje aan boord van de standaardtaal grandioos hebben verloren. Zijn er dan helemaal geen successen voor de grondperen te melden? Jawel, vanuit Oostenrijk veroverde hij als 'krompir' Slovenië en Servië. Eind goed al goed.<br /><br />Wat rest in de Limburgse dorpen waar het woord krómpier nog bestaat, is een taalgrapje, dat alleen oudere mensen nog snappen. En niet alleen omdat we tegenwoordig veel gevarieerder eten. <br /><br /><em>Van moandig bis zoatesjtig eëte v'r eërpel, en 't zóndigs krómpiere.</em><br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-81037265423920709312009-07-15T22:00:00.020+02:002009-07-22T16:52:14.307+02:00De Geest in Limburg | I'm not a Limburger!<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhutzpuvgnM27c6cSmtshFz9eDMuCb3X4VgrZ40Z7JN47jFjluZNYvfMu7q1Zf4Ji_UGc5sGAZ35MTglj1WD9FGK2-OleK7iqKZE2-8ffBPla6fIe_vsOE6uq6QdObIBuTwb3YFpNuc0ys/s1600-h/vlaoj.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhutzpuvgnM27c6cSmtshFz9eDMuCb3X4VgrZ40Z7JN47jFjluZNYvfMu7q1Zf4Ji_UGc5sGAZ35MTglj1WD9FGK2-OleK7iqKZE2-8ffBPla6fIe_vsOE6uq6QdObIBuTwb3YFpNuc0ys/s320/vlaoj.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359169897208639394" /></a>Wat maakt een Limburger tot een Limburger? Het is een vraag die niet-Limburgers graag stellen en waar Limburgers meeslepend mee kunnen worstelen. Het antwoord luidt natuurlijk: dé Limburger bestaat niet.<br /><br />Natuurlijk, je kan je van de vraag afmaken door te zeggen dat een Limburger een inwoners van de provincie Limburg is, maar Limburgers voelen haarfijn aan dat dat geen antwoord op de vraag is.<br /><br /><em>"Immers de Limburgers zijn de Italianen van ons land",</em> schreef taalkundige <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Jac._van_Ginneken">Jac. van Ginneken </a>in zijn Handboek der Nederlandsche Taal uit 1913. <em>"Juist als hun oude stamgenooten in Keulen aan den Rijn, zijn zij lichthartiger en vroolijker, veel beweeglijker, veel veranderlijker, maar ook veel rijker van geest dan Hollanders niet alleen, maar dan Noord-Brabanders, Vlamingen en Antwerpenaars bovendien. Zij hebben veel meer met de Luiker Walen gemeen, die even wisselend en vol zijn als zij, met evenveel lust in feesten en optochten, gaarne opgewonden praten bij een glas zwaar rinsch bier: <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Lambiek_(bier)">Lambiek</a> of Maastrichtsch. Daarbij hoort en komt een levendige, dolle verbeelding, zich uitsprekend in allerhande vertelingen en sagens, soms ook wel eens in tamelijk avontuurlijk gedrag."</em><br /><span id="fullpost"><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibW4OgxqnKy_2vwuJq2wqCWI4FtDUqkbxDbmZPunJO82oDWkmAQEgIqHZeDfqM4MNFU3e2nkjm1eI6BCdyROoNTNx4L2Mn00KLluYlfJ7TMGMawyYcM9a3CRGub4MOrb29ZeQhrmhCNyg/s1600-h/echte+limburgers.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 200px; height: 152px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibW4OgxqnKy_2vwuJq2wqCWI4FtDUqkbxDbmZPunJO82oDWkmAQEgIqHZeDfqM4MNFU3e2nkjm1eI6BCdyROoNTNx4L2Mn00KLluYlfJ7TMGMawyYcM9a3CRGub4MOrb29ZeQhrmhCNyg/s200/echte+limburgers.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359157803041492802" /></a><strong>Romantiek</strong><br />Dat klinkt meneer Mazjerang als een tamelijk ontoerekeningsvatbaar volkje in de oren. In het verleden is meer dan eens geprobeerd om de Limburgse identiteit in kaart te brengen, door na te gaan wat de mensen tussen <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Mook">Mook</a> en <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Moelingen">Moelingen</a> specifiek met elkaar bindt. Dat waren over het algemeen vermakelijke maar vanuit een wetenschapelijk oogpunt tamelijk teleurstellende exercities. Op de foto's hiernaast ziet u een klassieke poging uit de jaren dertig om 'echte' Limburgers voor de camera te vangen, in de tijd dat men zich nog bezig hield met <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Rassentheorie">raskenmerken</a>. Zaken als het rooms-katholieke geloof, de <a href="http://mazjerang.blogspot.com/2009/02/hoogbejaarde-schutters-heerlens-uit.html">marcherende schutterijen</a>, de voorliefde voor vlaai en het spreken van dialect - het zijn stuk voor stuk zaken waarin Limburgers niet uniek zijn. Zoiets als een typisch Limburgse mentaliteit, geest of volkskarakter bleek eveneens onvindbaar. De <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Limburg_(sjtad)">naam Limburg </a>zelf is geleend van een oud hertogdom dat tegenwoordig grotendeels in Wallonië ligt. P.J.H. Ubags schrijft in zijn <em>Handboek voor de geschiedenis van Limburg</em>: "In het verleden zijn in het kader van de Romantiek wel pogingen ondernomen een bijzondere volksaard, een volkskarakter te ontdekken, dat eigen zou zijn aan 'de Limburgse mens'. Maar het is mislukt."<br /><br /><strong>Le Plat Pays</strong><br />Inderdaad, de meeste Limburgers hebben weinig met elkaar gemeen. Chauvinistische Maastrichtenaren kijken graag neer op Zuid-Limburgers die buiten de muren van de vestingstad zijn geboren, niet de minste Zuid-Limburgers vinden het landschap ten noorden van Sittard beangstigend plat, en meer Roermondenaren dan u denkt, vinden Weertenaren een soort gemankeerde Brabanders. Maar, eerlijk is eerlijk, het tegendeel is ook waar. Meneer Mazjerang is al jaren goed bevriend met een Meneer uit Venlo en beide heren praten altijd dialect met elkaar. Met iemand uit Hasselt of Den Bosch zouden ze dat niet doen. Het Heerlens en het Venloos verschillen zo enorm van elkaar, dat het misschien wel handiger en efficiënter zou zijn om <em>Nederlands</em> met elkaar te spreken. Maar dat verdommen we. Zou er dan toch iets zijn?<br /> <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmH4Huljvsl-1wbcLodrh8otKeBQZbRLiPP3e9P15sD0hCDEwrXB5WNvdX1Jh9ArvIUkrJeJa7TYs1ocLBRogqmmvtyZ2GH5i72rJ-m62m9PWkYn2VTEWYsuMB3YDuBtaSPV8I4KifeAQ/s1600-h/mestreech.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 240px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmH4Huljvsl-1wbcLodrh8otKeBQZbRLiPP3e9P15sD0hCDEwrXB5WNvdX1Jh9ArvIUkrJeJa7TYs1ocLBRogqmmvtyZ2GH5i72rJ-m62m9PWkYn2VTEWYsuMB3YDuBtaSPV8I4KifeAQ/s320/mestreech.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359167504591509058" /></a><strong>Stomme van Portici</strong><br />De historicus prof. dr. M. de Vroede zoekt de verklaring in wat je de sociologische na-ijl-effecten van de Belgische opstand in 1830 zou kunnen noemen. "Indien men in latere jaren en tot in onze tijd van een typisch eigen-Limburgse geest heeft kunnen spreken, dan dient men ter verklaring daarvan de gebeurtenissen en de stemming uit 1830-1839 een bijzondere betekenis toe te schrijven." Voor wie niet goed op heeft gelet in de schoolbankjes: na de opvoering van de opera de <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/La_Muette_de_Portici">Stomme van Portici</a> in de Brusselse Muntschouwburg op 25 augustus 1830 kwamen de Zuidelijke Nederlanden in opstand tegen het Nederlands gezag en het huidige Nederlands-Limburg deed aan die opstand mee. Op 11 november 1830 werden de Belgische troepen zelfs in Venlo met klokgelui verwelkomd. Alleen in Maastricht wist een Nederlandse troepenmacht onder leiding van generaal <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Bernard_Dibbets">Bernard Dibbets </a>(1784-1839) zich de Belgen en de (overwegend) pro-Belgische Maastrichtenaren van het lijf te houden. <br /><br /><strong>Annexatie</strong><br />Het compromis dat Nederland en België later sloten om een eind te maken aan de vijandelijkheden leidde ertoe dat Nederlands-Limburg in 1839 opnieuw Nederlands werd. Dat was tegen de zin van veel inwoners, en tientallen jaren voelden veel Limburgers zich vreemden in het koninkrijk van de Oranjes. Tegen de tijd dat de Eerste Wereldoorlog (voor de slachtoffers van alle Nederlandse onderwijsvernieuwingen: die duurde van 1914 tot 1918) losbarstte, was de provincie al grotendeels geïntegreerd in Nederland. Voor de opzichtige pogingen van de Belgen om in 1919 de Zuid-Limburgse steenkolenvoorraad te annexeren, was weinig steun.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiiSckUtVpeazJ04YSNcnsJ2ol4BDVoitX4bDy8qWxOP6MkV0WzEEGAl4zeLqeaENJt2V3nr0eV4VZdAz9T31c9qq0EUfGva2EPM_jxrQNvRCthAyXGfs2ytD1w8LWlmBsUKWx8rqCL8w/s1600-h/mestreech2.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 243px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiiSckUtVpeazJ04YSNcnsJ2ol4BDVoitX4bDy8qWxOP6MkV0WzEEGAl4zeLqeaENJt2V3nr0eV4VZdAz9T31c9qq0EUfGva2EPM_jxrQNvRCthAyXGfs2ytD1w8LWlmBsUKWx8rqCL8w/s320/mestreech2.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359168484437335826" /></a><strong>Hollenders</strong><br />Wat wel bleef, bij een deel van de Limburgers ten minste, was een attitude tegenover andere Nederlanders dat je nog het best als wantrouwend en afwachtend zou kunnen omschrijven. Een minderwaardigheidscomplex? Of juist een meerderwaardigheidscomplex? Limburgers noemden lange tijd alle niet-Limburgers uit Nederland voor het gemak 'Hollenders', een woord met een subtiele negatieve lading. De Limburgse eigenheid werd door de katholieke kerk gecultiveerd en gebruikt om de bedreigingen van het Roomse geloof buiten de deur te houden. De beminde gelovigen werd ingepeperd dat 'veer Limburgers' (wij Limburgers) goede katholieken dienden te zijn die hechtten aan tradities en folklore. Het Limburger-zijn werd door de kerk vooral gebruikt om de schaapskudde bij elkaar, en daarmee uit de buurt van socialisten en liberalen te houden. Op het <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Laurentius_Schrijnen">hoogste kerkelijke niveau </a>konden de Limburgse geestelijken natuurlijk prima overweg met de collega's uit de rest van het land. Want er moesten wel zaken gedaan en sigaren gerookt worden.<br /><br /><strong>De zweep van Dibbets</strong><br />Terug naar de Belgische opstand. Dat die lang na 1830 doorwerkte in de herinnering van de mensen blijkt uit de volgende anekdote. In de jaren twintig van de vorige eeuw, dus een goede tachtig jaar na het einde van de opstand, moest generaal Dibbets in Maastricht herbergaven worden. Het was de bedoeling daar een mooie ceremonie van te maken, maar de <em>Mestreechteneere</em> bleven massaal thuis. Achter de kist liepen alleen wat soldaten en gemeenteraadsleden. De reden? Generaties Maastrichtenaren hadden aan elkaar doorverteld hoe de 'zatlap' Dibbets als een dictator over de stad geheerst had. Mooi detail: in 1830 zou hij een paar Maastrichtenaren met zijn rijzweep van de stoep af hebben getikt.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQVvaJEVTWkyKGBzbgTVTzi1STG3LC1XL7wN4eGd4ovhgZpasO3Bp8bPhJKSVo7dj-MXjwFCDw9ipD4v0SmpoA2hzoTe1MY4LZoUfxF9mR56vqgUzf0FZ6ZrbbUizPUHnFK7igBdAFbd4/s1600-h/dibbets.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 245px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQVvaJEVTWkyKGBzbgTVTzi1STG3LC1XL7wN4eGd4ovhgZpasO3Bp8bPhJKSVo7dj-MXjwFCDw9ipD4v0SmpoA2hzoTe1MY4LZoUfxF9mR56vqgUzf0FZ6ZrbbUizPUHnFK7igBdAFbd4/s320/dibbets.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359170822028786786" /></a>Na de herbegrafenis vertelden Maastrichtenaren het volgende rijmpje aan elkaar, zo vertelde de al lang overleden Maastrichtse Alice Nederveen (alias Lewiske) ooit aan meneer Mazjerang. <br /><br /><em><blockquote>Dibbets woort obbenuits (opnieuw) begraove<br />In de Kómpe (vestingwerken) neergelag<br />En mer mèt ei paar soldaote<br />Simpel de nao tów gebrach<br /><br />Wat had dee ginneraol gedoon<br />Dat met dat erremzaolig tröpke<br />Geine börger mèt wouw goon?<br /><br />Meh wat had dee mins misdreve?<br />Wat hat toch dee maan geflik?<br />Sloog heer de Mestreechteneere<br />Neet van de stop aof mèt zien smik (rijzweep)</blockquote></em><br />En het volgende liedje was <em>Leedsje vaan 't Mestreechter volk vaan 't jaor 1925</em><br /><br /><blockquote><em>Heer heet us mishandeld<br />nege jaore langk<br />en noe wilt mig Holland aog nog eisen daank<br />veer welle niks mie wete<br />vaan dat verreke (varken)<br />stop dee maan vergete<br />in de werreke (vestingwerken).</em></blockquote><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjeZX0Ylu3mJp-s1yWZslRTOKyE30II4wDX3TVRdwIOge8gcXzVOkBKUtTH4RYL0sQ8SAFHofV1sUQgjKli0w0vMcF3psaWvI9fCbolstOE4EqWNXqLObPeZ2-aE7UakI6OLXG_jshC9I/s1600-h/geest+in+Limburg.jpg"><img style="float:left; margin:0px 10px 10px 0px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 192px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjeZX0Ylu3mJp-s1yWZslRTOKyE30II4wDX3TVRdwIOge8gcXzVOkBKUtTH4RYL0sQ8SAFHofV1sUQgjKli0w0vMcF3psaWvI9fCbolstOE4EqWNXqLObPeZ2-aE7UakI6OLXG_jshC9I/s320/geest+in+Limburg.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359158044331363122" /></a><strong>Liever Portugeesch</strong><br />In 1925 pubiceerde de <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Mathias_Kemp">schrijver-journalist Mathias Kemp </a>in de Rotterdamse <em>Maasbode</em> een reeks artikelen over het ongenoegen bij een deel van de Limburgers over de toenemende Hollandse (hij bedoelde vooral: protestantse) invloed in de zuidelijke provincie. Ook Kemp (1890-1964) verwees naar 1830, een teken dat 'de opstand' 85 jaar geleden nog steeds een referentiepunt was. "Het algemeene gevoel van saamhorigheid met Noord-Nederland is in Limburg nog niet zoo oud. De uitgesproken en nog niet geheel rustige oriënteering op Noord-Nederland dateert pas van de laatste tientallen jaren en moet zeker in verband worden gebracht met de nog jonge regeermacht der katholieke partij in ons land. Hoe voordien de situatie in Limburg was, kunnen we uit ieder eerlijk schoolboekje leeren, doch o.i. wordt ze het beste getypeerd door twee feiten uit het verleden van Sittard: op 15 October 1830 werd daar onder klokgelui de Belgische vlag geheeschen; in 1848 heesch men er de Duitsche. Portugal lag te ver weg, anders hadden de Portugeesche kleuren ook nog een kansje gemaakt, want men wilde blijkbaar alles wezen, behalve Hollandsch." <br /><br /><strong>Limburgsche Liga</strong><br />Kemp legt uit dat Limburgers in 1830 en in 1925 moeite hebben met "het benoemen in de belangrijke posten van protestantsche Hollanders". "Vooral het meest nabije verleden vertoont weer dezelfde karaktertreken. Dé Staat heeft inderdaad deze staatsgevaarlijke methode voortgezet." Zware woorden, ongetwijfeld stevig aangezet om maximaal effect te sorteren. De artikelen zijn later opnieuw uitgegeven in de bundel 'De Geest in Limburg'. Het voorwoord werd verzorgd door de <em>Limburgsche Liga</em>, een in 1925 opgericht 'geheim' genootschap dat ageerde tegen de toenemende Hollandse invloed in de zuidelijkste provincie. Invloedrijk was die geheime club niet, eerder een randverschijnsel. Maar de argwaan tegenover de 'vreemdelingen' uit het noorden leefde breder.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGB3ISpfAWqPGC6Y0H4gK0pHIZLqWGIsxsUk1v9taDBNLeiXswm7YHTb_sOdJRlF4d8FdphbiZij3PmKMSGks9zlb0OP2w7SDZf8kolJU5JqRvJdYupIOCLCnmebsB0ZwFfP3Nyb2mw1U/s1600-h/Limburger.jpg"><img style="float:right; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 236px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiGB3ISpfAWqPGC6Y0H4gK0pHIZLqWGIsxsUk1v9taDBNLeiXswm7YHTb_sOdJRlF4d8FdphbiZij3PmKMSGks9zlb0OP2w7SDZf8kolJU5JqRvJdYupIOCLCnmebsB0ZwFfP3Nyb2mw1U/s320/Limburger.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5359162184037743794" /></a><strong>I'm not a Limburger</strong><br />Iets van een regionaal saamhorigheidsgevoel, irrationeel of niet, is er tot op de dag van vandaag gebleven. De scherpe kantjes zijn er na bijna tweehonderd jaar vanaf. Regionale troubadours zingen mierzoete liedjes met teksten als 'Leeven Hier, loat ós Limburg Limburgs blieve', en volgens Rówwen Hèze is het een kwestie van geduld voor heel Holland Limburgs lult. Meneer Mazjerang hoopt het mee te maken. Maar het ziet er naar uit dat we eerder allemaal Engels spreken. Wat moeten we dan nog met het begrip Limburger? Eeuwenlang afgegeven op kaaskoppen worden we dan zelf gereduceerd tot <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Limburger_cheese">stinkkazen</a>. Op zijn i-pod (hij gaat met zijn tijd mee) staan de B52's te swingen op <em>Dance this mess around</em>.<br /><br /><blockquote><em>Why don't you dance with me<br />I'm not a Limburger<br />Why don't you dance with me<br />I'm not a Limburger</em></blockquote><br />Daar moeten we het dan maar mee doen.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-88773427290001443432009-06-26T23:00:00.002+02:002009-09-18T21:39:32.869+02:00Noca-Nola | Limburgs ondernemerschap (1)<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJiKX5xs8D2-04m5FhNgYabY3dU6FrEqMS3Oo_znpA8CGDHM7dC_wx7FKqqdvn7LPZl9k9QAMEosIknxDbimZJTCzX7sqpM1KHmHFA6DYmcXollJqRTXGLis7yasGmeUvO9LxbB6jDnr0/s1600-h/mazjads5.gif"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 236px; height: 200px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJiKX5xs8D2-04m5FhNgYabY3dU6FrEqMS3Oo_znpA8CGDHM7dC_wx7FKqqdvn7LPZl9k9QAMEosIknxDbimZJTCzX7sqpM1KHmHFA6DYmcXollJqRTXGLis7yasGmeUvO9LxbB6jDnr0/s400/mazjads5.gif" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5340241062615728402" /></a>Leo Moulen uit Kunrade was een ondernemer met een vooruitziende blik: lang voordat Nederland viel voor Coca Cola had hij door dat het drankje wel eens erg populair zou kunnen worden. De frisdrankfabrikant uit het dorpje bij Voerendaal en Heerlen zette begin twintigste eeuw Noca-Nola, "de parel van alle alcoholvrije tafeldranken" en "verfrisschend voor jong en oud", in de markt. En niet onbelangrijk: de schattige naam werd begin jaren twintig wettig gedeponeerd.<br /><span id="fullpost"><br />Toen Coca Cola aan het einde van de jaren twintig alsnog Nederland wilde veroveren, vonden de Amerikanen <em>d'r Leo Moele</em> (in het Limburgs moet je de achternaam uitspreken met een langgerekte oe) op hun weg. Wettig gedeponeerd is wettig gedeponeerd, redeneerde die. De naam Coca-Cola leek volgens Moulen veel te veel op Noca-Nola. De vasthoudende limonademaker kreeg een beetje zijn zin: Coca-Cola kon niet heel Nederland inpalmen. Zuid-Limburg in een straal van vijftig kilometer rond Voerendaal bleef Noca-Nolaland. <br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheCcSHpS00s58QiAi7ksgC4PnbX7vOlKl7eqEjSX7soQTT6nNmPxWpPELo4cHalcBZjSs4V3ZdBZPbD5LP55rbDAY9EgHXVhFVDq19r2KsVX5BZ_WdfRWH3RbtiA0q9m9SZeATBuLNnTU/s1600-h/moulen.jpg"><img style="float:right; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 253px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEheCcSHpS00s58QiAi7ksgC4PnbX7vOlKl7eqEjSX7soQTT6nNmPxWpPELo4cHalcBZjSs4V3ZdBZPbD5LP55rbDAY9EgHXVhFVDq19r2KsVX5BZ_WdfRWH3RbtiA0q9m9SZeATBuLNnTU/s400/moulen.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5358291939897048946" /></a>Toen Moulen in de jaren dertig zijn limonade in getailleerde flesjes begon te verkopen die verdacht veel op de Coca-Colaflesjes leken, besloten de Amerikanen dat het tijd werd om zich te verlossen van de eigenzinnige limonademaker. Na pittige onderhandelingen streek Moulen op 31 december 1939 de vlag. Zijn limonade verkocht hij voortaan onder de naam Komol. Daar moest Coca-Cola wel de portemonnee voor trekken: Moulen hield 10.000 gulden over aan de deal. Overbodig om te zeggen: dat was toen veel geld.<br /><br />De limonadefabriek in <em>Kunder</em>, zoals het gehucht in het Limburgs heet, is jaren geleden gesloopt. In een omgevallen boekenkast vond meneer Mazjerang nog het boek <em>Bazen Knuppels Knechten</em> uit 1980, waarin Fons Erens het leven van eenvoudige boeren in Wijnandsrade in het begin van de 20e eeuw beschrijft. De grootvader van Erens, <em>Fon i gen Zon</em>, had er een cafeetje. Hé, wat hangt daar aan de muur? <br /><br /><em>"Aan de wanden hingen reklame-platen, affiches voor publieke verkopen en een grote slagerskalender met een in karton geperst reliëf van rose hammen en worsten. Van die reklame-platen herinner ik me er een heel duidelijk: in een driehoek een mannenkop met spits gepunte keizer Wilhelm-snor, een wang steunend op de vuist boven een fors gespierde arm. Het was een reklame voor voor Noca-Nola, een of ander limonade-merk, afkomstig uit Kunrade. Of de wereldwijde multinational Coca-Cola iets met die dorpse Noca-Nola van toen te maken kan hebben...?"</em><br /><br />Lees <a href="http://mazjerang.blogspot.com/2009/09/noca-nola-limburgs-ondernemerschap-2.html">hier deel 2</a> van dit verhaal.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-87759131251041273152009-06-15T00:02:00.025+02:002009-11-10T11:49:55.781+01:00D'r kroedwusj | Hoe de boeren donder & bliksem verjoegenTijd voor een quizvraag. Wat is een <em>kroedwusj?</em> U heeft tien seconden, u mag niet googelen en zeker oma niet wakker bellen. Klik op 'lees verder' voor het goede antwoord.<br /><span id="fullpost"><br />De <em>kroedwusj</em> is een bundel kruiden die op 15 augustus, dat is de dag waarop in de katholieke kerk Maria Hemelvaart gevierd wordt, door meneer pastoor gezegend werd. De <em>kroedwusj</em> beschermde de oogst tegen ongedierte en huis en haard tegen blikseminslagen. Als er onweer in de lucht hing, werd een deel van de <em>kroedwusj</em> in de kachel verbrand. Het van oorsprong heidense gebruik, een brandoffer, kwam voor in het grootste deel van Nederlands Limburg, het oosten van Belgisch Limburg en in het Rijnland. In de <em>kroedwusj</em> zaten kruiden als <em>hazegerf</em> en <em>els</em>, maar de samenstelling verschilde per plaats.<br /><br />Het woord <em>kroedwusj</em> heeft niets met worst van doen. Het is een mannelijk zelfstandig naamwoord, waarvan het eerste deel, <em>kroed</em>, Limburgs is voor kruid. Het laatste stuk, <em>wusj</em>, is Limburgs voor een bosje. Letterlijk betekent <em>kroedwusj</em> dus 'kruidenbosje'. De <em>Kirchröadsjer dieksiejoneer</em> geeft als vertaling een 'bundel kruiden'. <em>'t Blitst en dondert; don jet kroedwusj óp 't vuur.</em> In het <em>Öcher Platt</em> (Akens) heet het kruidenbosje een <em>kroedwisj</em> ('Kruutwësch'), in het Maastrichts een <em>kroedwes</em>, in het Kölsj (Keuls) een <em>kroekwusj</em> ('Kruckwösch').<br /><br />Het gebruik is vandaag de dag bijna uitgestorven. Wie bang is voor onweer trekt de kabel uit zijn pc en gaat desnoods in zijn eigen kooi van Faraday op vier wielen zitten. En als de oogst in Mukkelebummele wordt opgevreten door ratten haalt de bakker uit dat dorp zijn graan wel ergens anders vandaan. Tot in het begin van de twintigste eeuw leefde de <em>kroedwusj</em> volop. Maar al in 1948, zo weten we dankzij het mooie boek <em>Ernst en humor in het Limburgse boerenleven</em> van Vromen, was er bitter weinig over van het volksgebruik.<br /><br /><em>"We hebben dus de <em>kroedwusj</em> nog altijd op 't hoge Mariafeest in Augustus, maar hij is in de loop der jaren zeer van gedaante veranderd. Onze kinderen dragen tegenwoordig op die dag een ruiker fraaie zonnebloemen uit onze tuin naar de kerk. De traditionele wilde en gekweekte geneeskrachtige kruiden, waaruit hij vroeger was samengesteld, zijn er haast uit verdwenen. We moeten de drie voornaamste van die oude planten hier toch even memoreren: het waren de 'els' of bittere alsem (Artemisia Absinthium), de bijvoet (Artemisia vulgaris) en het boerenwormkruid, in 't dialect 'reinvaart' geheten (tanacetum vulgare). De twee laatste zijn wildgroeiende planten."</em><br /><br /><em>"Een enkele maal werd daar nog bijgevoegd noteblad en soms ook de tuinplant 'balsem' (Tanacatum Balsamita), de laatste helaas vrijwel uit onze dorpstuinen verdwenen. Steeds werden in de Kroedwusj naast deze planten enige rijpe rogge- en tarwearen gestoken, die een beetje verdoken werden aangebracht, om de frisheid van het geheel niet te schaden. De korrels uit deze aren werden later in de zaaitijd gemengd bij het zaaizaad van rogge en tarwe en ook wel gestrooid in de bergplaats onzer granen, de 'wusj'. Oorspronkelijk heeft men van de kroedwusj het vee bij ziekte een aftreksel onder het drinkwater gegeven. Verder werd - en dit gebeurt nog - bij onweer een gedeelte verbrand in de haard."</em><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh25aBiYr_jgXDQCMIop3ed582SL9Eu4YLPTn-4yCytdgt_afmq7l6LVx6NIOZGwaF4mG_fspZbXiWlTMxZybnODzDJdxCV8UpZAB8laJw-DOi3eOInBjbqZOQPZDPiTi0ub3sk52_Dkfo/s1600-h/hazegerf.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 304px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh25aBiYr_jgXDQCMIop3ed582SL9Eu4YLPTn-4yCytdgt_afmq7l6LVx6NIOZGwaF4mG_fspZbXiWlTMxZybnODzDJdxCV8UpZAB8laJw-DOi3eOInBjbqZOQPZDPiTi0ub3sk52_Dkfo/s320/hazegerf.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5347315826931360114" /></a>Enkele mensen die hun gebit 's avonds inmiddels comfortabel in een glaasje water op het nachtkastje kunnen zetten, verzekerden meneer Mazjerang dat die lijst van Vromen niet compleet is. Hazegerf, (foto) ook wel bekend als het duizendblad (achillae) mag in de <em>kroedwusj</em> niet ontbreken. Wilde asperge deed het her en der ook goed. Op sommige plaatsen bonden boeren een opgeblazen koe het beest de snoeren om het lijf waarmee de <em>kroedwusj</em> vastgebonden is. Voor de liefhebbers citeren wij ten slotte nog met veel plezier uit de eerste druk van het in 1922 gepubliceerde <em>Rheinische Volkskunde</em> van Wrede. Hij gebruikte het Kölsje woord Kruckwösch. <br /><br /><em>"Mitte August, genau am Tage der Himmelfahrt Mariä (15.August) oder am Sonntag darauf wird in der Kirche der 'Kruckwösch' gesegnet, ein Strauch von Feld- und Wiesenblumen, wie Weidenröschen, Baldrian, Wirbeldoft, Rainfarn, Osterluzei, Spargel, Sonnenblume und andere. Vor allem fehlen die besonders heilkräftigen Kräuter, Beifuss und Maria Nettstroh nicht. Bald sind es sieben, bald neun Kräuter, bald zwölf oder noch meer Pflanzen, die vom Volke als besonders heilkräftig erachtet werden. Der Kruckwösch wird sorgfältig aufbewahrt; bei einem Gewitter wirft man Teile davon ins Feuer. Dann ist das Donnerwetter 'gesegnet'. Bis gegen Ende des vorigen Jahrhunderts, etwa 1890, war der Brauch selbst in einer Grossstadt wie Köln noch in Übung."</em><br /><br />Verder lezen in het Nederlands <a href="http://no-picture-please-kroedwusj.blogspot.com/">kan hier</a> en in het Limburgs <a href="http://vs1-xingu.intraxxion.com/VeldekeN/CMS/Kroedwusj.htm">kan hier</a>.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-68310130342510986752009-06-11T23:48:00.009+02:002009-07-06T20:46:03.976+02:00Dode taalkundigen | Deel 3: Jozef Langohr<em>Nummer drie in de reeks Dode Taalkundigen is eigenlijk meer een activist dan een taalkundige. Het is de in 1873 in Montzen geboren Jozef Langohr, een 'flamingant' uit het noordoosten van de provincie Luik die een leven lang - tevergeefs - streed tegen de verfransing en verduitsing van zijn geboortestreek.</em><span id="fullpost"><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCkqHJDzmv7EP_jmjMkFhRMqk6S_0yf9AWUMscEtUnNCBW6YTAKcOaI5xsA1OXkftd-smODCnFqH2b3jLOoNhtpfIuCDIglHfj7_DCvnf8QtHFDGZQ4MELkpaUe1c4zqc6VEGTv7R5LYE/s1600-h/langohrfoto.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 209px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCkqHJDzmv7EP_jmjMkFhRMqk6S_0yf9AWUMscEtUnNCBW6YTAKcOaI5xsA1OXkftd-smODCnFqH2b3jLOoNhtpfIuCDIglHfj7_DCvnf8QtHFDGZQ4MELkpaUe1c4zqc6VEGTv7R5LYE/s320/langohrfoto.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5346190841361518450" /></a><em>Langohr groeide op in Montzen in gezin met veertien kinderen waar de ouders met de kinderen Duits en het plaatselijke Limburgse dialect spraken, dat</em> Platdütsj <em>werd en wordt genoemd. Zijn vader, Edouard Langohr, was onderwijzer aan de Duitstalige school in het dorpje op een tiental kilometer van de Nederlandse grens. <br /><br />Langohrs belangstelling voor de positie van het Nederlands in de streek ontstond toen hij als kind thuis boven op zolder een oud Nederlandstalig misboek vond. De jonge Langohr vond de overeenkomsten tussen het oude Nederlands en de tongval van Montzen opvallend. Net als het Heerlens is het Montzener plat een overgangsdialect tussen het oostelijk Limburgs en het Ripuarisch.<br /><br />Edouard Langohr legde zijn zoon uit dat in de achttiende eeuw, voor de komst van de Fransen, het Nederlands de kerk- en schooltaal was in Montzen en omgeving. Volgens Vader Langohr paste die taal eigenlijk ook beter bij de streek dan het Duits of het Frans, maar was het Nederlands na de annexatie door Frankrijk en de opheffing van de het oude hertogdom Limburg uit het openbare leven verdwenen.<br /><br />De taalkundige situatie in het Land van Overmaas, door Vlamingen archaïsch de 'Platdietse streek' genoemd, was toen en is nu nog complex. De volkstaal was tot diep in de twintigste eeuw overwegend Platdütsj, maar na de Eerste en de Tweede Wereldoorlog zijn steeds meer ouders in de streek hun kinderen in het Frans gaan opvoeden.<br /><br />De invoering van het Frans zorgde nogal eens voor verwarring. Langohr geeft in een van zijn boeken het voorbeeld van een meisje dat hevig begint de blozen als de onderwijzer haar vraagt: 'Quel âge as tu?' Langohr: 'Het kind stamelt: </em>Wie anger lüj<em>.'Âge' klinkt hetzelfde als 'aasj', 'kont' in het plaatselijk dialect.<br /><br />Anno 2009 wordt het Platdütsj voornamelijk gesproken door mensen van een jaar of veertig en ouder. De gemeente Plombières, waartoe Montzen behoort, ligt in Wallonië en is net als de andere oude Platdütsje gemeentes Welkenraedt en Baelen-Membach officieel eentalig Frans. Langohr vond dat de dorpen Vlaams moesten worden. Veel steun daarvoor kreeg hij niet. Het officiële Nederlands stond net als in Nederlands-Limburg ver van het plaatselijke dialect af.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVPdiVIwK94MVDTfypKewSIYimgsHahzMwQqSnC8hcn3zRqpMJxpPqe3wmLUda69lRG10yVUSDihLa83jdMILsWizmG4KhqWwKCTLAYFxAXo20lDDBiKY5OLy6EY_MV7ZNfi-stZHvEzo/s1600-h/langboek.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 202px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjVPdiVIwK94MVDTfypKewSIYimgsHahzMwQqSnC8hcn3zRqpMJxpPqe3wmLUda69lRG10yVUSDihLa83jdMILsWizmG4KhqWwKCTLAYFxAXo20lDDBiKY5OLy6EY_MV7ZNfi-stZHvEzo/s320/langboek.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5346190973198460018" /></a>Langohr studeerde in 1897 af in de letteren en de wijsbegeerte aan de universiteit van Luik. Hij bleef uiteindelijk lange tijd leraar in het Belgisch-Limburgse Tongeren In het interbellum gaf hij een aantal boeken uit, zoals 'Le Nord-Est de la Province de Liège et le Canton d’Eupen' (1933),'Het Zuidnederlandsch dialectgebied van Overmaas' (1936) en 'Het Land van Overmaas, Platdietse streek' (1936), waarin hij pleitte voor een Nederlandstalig regime voor de bij de provincie Luik horende dorpen.<br /><br />Langohr vond het cruciaal dat de dorpen de Hoogduitse klankverschuiving niet hadden meegemaakt. De zogenaamde Benrather lijn, die de grens aangeeft tussen het gebied waar mensen 'wasser' en 'maache' zeggen tegen 'water' en 'make, loopt ten oosten van Montzen. Die Benrather lijn had voor hem dezelfde betekenis als de Nederlands-Franse taalgrens. Op basis van die redenering was ook Eupen een Nederlandstalige stad, maar het Oost-Limburgse Kerkrade dan weer een Duitstalige stad. <br /><br />Tegenwoordig beschouwen taalkundigen de Benrather lijn liever als één van de isoglossen (lijnen die uitspraakverschillen aangeven) die de streek doorkruisen. Weliswaar een belangrijke, maar geen absolute grenslijn. Dialectsprekers aan beide kanten kunnen elkaar immers moeiteloos verstaan, alleen spreken ze woorden volgens vaste regels net iets anders uit.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQryCDfGGJbzNPtFyKOprmWkBxol5SEdXxKmud3UgaT3tu-UAAutYQwgN_NRwpp5YxfhEKT75YSB2IFwbR2UtCJ1TOzJuoi6li-LYXm8Rs6Am49RGQil2PQ93JIIR8oZkOvVM5aVQ2ZkI/s1600-h/overmaas1662.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 206px; height: 400px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQryCDfGGJbzNPtFyKOprmWkBxol5SEdXxKmud3UgaT3tu-UAAutYQwgN_NRwpp5YxfhEKT75YSB2IFwbR2UtCJ1TOzJuoi6li-LYXm8Rs6Am49RGQil2PQ93JIIR8oZkOvVM5aVQ2ZkI/s400/overmaas1662.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5355415356315405138" /></a>In het in 1956 postuum uitgegegeven 'Va gen Weech bes a ge Graaf' (Van de Wieg tot aan het Graf) geeft Langohr honderden voorbeelden van zegswijzen en uitdrukkingen in het Montzener dialect, dat in weinig verschilt van dialecten uit Nederlands-Zuid-Limburg. 'Me mot neet va ene vots ene dondersjlaag make.' En: 'Me mot zech neet op ene voelle Appel vröjje'. Of: 'Dè es noch net drüg ater gen Oeëre'.<br /> <br />In zijn privéleven had Langohr veel tegenslag te verduren. Hij trouwde in 1906 in Tongeren met Gerardine Geuten en kreeg met haar drie kinderen. Bij de geboorte van het derde kind, Jozef, in 1920, sterft zij. Hij hertrouwde, in 1924, met Marie de Preud'homme d'Hailly, maar ook zij heeft het eeuwige leven niet. Ze stierf in 1935, vijftien jaar voor Langohr zelf. <br /><br />Langohr ligt begraven in Antwerpen. "Verre van zijn geboortestreek rust hij, in Vlaamse grond. Enkele maanden voor zijn verscheiden had hij nochtans de voorkeur geuit in zijn geboortedorp ter aarde te worden besteld," staat in het voorwoord van 'Va gen Weech bes a ge Graaf'. Dat is niet gebeurd, omdat zijn lichaam daar wel eens niet welkom zou kunnen zijn.</em><br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-41944954163310373052009-06-07T00:48:00.014+02:002009-07-30T17:01:45.358+02:00Etymologie | Het mysterie mazjerang<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmeZGIr22nyV3FAfjK9iS-TArpBO1K3i_sPVWTCki-jeQtUjL0cJJOLgQUOpJH-hxtMwG-qpocuHmfgywxUXOdDQV4PicDnG07Zy-F84RHLCXf-xHnJTijM_jrtboAGhqAVOi30cMKglE/s1600-h/dorrenmasj.jpg"><img style="float:right; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 168px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmeZGIr22nyV3FAfjK9iS-TArpBO1K3i_sPVWTCki-jeQtUjL0cJJOLgQUOpJH-hxtMwG-qpocuHmfgywxUXOdDQV4PicDnG07Zy-F84RHLCXf-xHnJTijM_jrtboAGhqAVOi30cMKglE/s320/dorrenmasj.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5344522407757108738" /></a>Een blog beginnen zonder goed uit te leggen waar de naam vandaan komt kan natuurlijk niet. Maar het is nog een hele klus om een goed antwoord te geven op de vraag hoe we in het Limburgs aan het woord <em>mazjerang </em>zijn gekomen. De herkomst van het woord dat in de hele streek tussen Roermond, Maastricht en Keulen voorkomt, is met veel vraagtekens omgeven. De sporen leiden naar het Frans, het Latijn en het middeleeuws Nederlands.<br /><span id="fullpost"><br />Het woord heeft veel min of meer verwante betekenissen: <em>mazjerang</em> betekent rommel, maar ook een mengsel van kolen en gruis. In aantal plaatsen in het Rijnland is het ook een naam voor een stamppot van stokvis, aardappelen en uien. In Kerkrade, Aken en Keulen werd er vroeger ook gespuis of volk van laag allooi mee bedoeld. In zijn <em>Woordenlijst uit het Valkenburgsch Plat</em> uit 1918 omschrijft Th. Dorren <em>Mascherang</em>, een mannelijk zelfstandig naamwoord dat alleen in het enkelvoud voorkomt, als 'kleingoed, gruis, afval, iets wat door elkaar gemengd is'. <em>Rüm d'r zölder ins óp en werp d'r mazjerang voet</em>, staat in de <em>Kirchröadsjer Dieksiejoneer</em> uit 1987.<br /><br />Het <em>Eupens woordenboek</em> uit 1899 van Aug. Tonnar legt de link met steenkool: 'gemischte Kleinkohlen'. Dat is ook de enige betekenis die Ludwig Roverhagen in zijn <em>Wörterbuch der Aachener Mundart</em> uit 1912 geeft. 'Kohle mit Gries gemischt'. Het Eupens woordenboek wijst ook op de overeenkomst met het werkwoord <em>maschele</em> dat 'mischen, quetschen' betekent, waarmee de betekenis weer ruimer wordt dan het kolengruis alleen. De <em>Aachener Sprachsatz </em>uit 1970 kent het werkwoord <em>maschele</em> ook, en legt een verband met het Franse werkwoord 'mâcher'.<br /><br />Die link met Frankrijk lijkt niet onlogisch, ook omdat de het accent bij mazjerang (fonetisch: mažera.ŋ.) op de laatste lettergreep ligt. Behalve 'mâcher' kent het Frans ook nog het werkwoord 'mâchurer', met de betekenis zwart maken en bevlekken. Het tegenwoordig deelwoord met de betekenis 'zwart makend' of 'bevlekkend', in het Frans heet de tijd participe présent, is 'mâchurant'. Net zoals Laurent in het Limburgs als 'Lerang' wordt uitgesproken zou 'mâchurant' in het Limburgs klinken als 'masjurang' of 'masjerang'. Maar hoe logisch is het dat een <em>Limburgs zelfstandig naamwoord</em> van een <em>Frans tegenwoordig deelwoord</em> is afgeleid? De overeenkomst is frappant, maar meneer Mazjerang vindt het niet aannemelijk.<br /><br />In <em>Der Sprachdienst</em>, een blad van de Gesellschaft für deutsche Sprache (GfdS), vergelijkbaar met Onze Taal, staat in 1963 in een artikel over het <em>Kölsj </em>(Keulse dialect): <em>"Deutlich erkennbar ist die französische Herkunft bei </em>Mascherang<em>. Hier ist vermutlich an das Wordt </em>Masse<em> nur die französische Endung angehängt worden. Die </em>Mascherang<em> ist eine unterschiedslose Menge von Leuten, verächtlich bedeutet es auch 'Gesindel, Sippschaft'.</em>" Die verklaring, Masse + Franse uitgang, klinkt ook niet erg aannemelijk. Let er trouwens op dat de schrijver Mascherang van geslacht laat veranderen. Ook in het Kölsj is het 'der Mascherang', mannelijk dus.<br /><br />Dorren (zie afbeelding) zocht het in 1918 in zijn Valkenburgse woordenlijst nadrukkelijk in een andere richting. Hij vermoedt een verband met het Middelnederlandse 'maceraen' of 'masteluin', een mengsel van koren en tarwe.<br /><br />De Nijmeegse taalkundige H. van den Wijngaart borduurde in 1986 in het tijdschrift van de dialectvereniging Veldeke daarop voort. "Ook het Middelnederlands Woordenboek kent een lemma maceraen. Uit het in het artikel opgenomen citaat blijkt, dat het woord werd gebruikt voor een bepaalde korensoort, mogelijkerwijs bestaande uit graan waartussen zich masjeren of masjelen bevonden. De term 'masjelen', 'zwarte aren in het graan', kan daarnaast in het enkelvoud ook betekenen 'zwart smeersel', 'schoensmeer'. Het woord is ontstaan uit het Latijnse macula, dat 'vlek' of 'smet' betekent. Het werkwoord dat hiervan is afgeleid, masselen, 'zich bevlekken of vuilmaken', wordt in Zuid-Nederland nog gebruikt en het leeft ook als mascheln voort in bijvoorbeeld de dialecten van Aken en Eupen."<br /><br />Hij houdt het erop dat het Limburgse <em>mazjerang</em> een afleiding is van het Middelnederlandse maceraen, dat zijn wortels weer vindt in het Latijnse macula. Als dat zo is, verdient Dorren postuum een pluim.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-81773662787147772552009-05-28T23:14:00.036+02:002009-06-14T22:57:53.162+02:00Duits in Zuid-Limburg | Wo käuft man die stärksten Bergmannsschuhe?<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKxppSi31_o1hySmRDjah3TS8ERzRSeqhImIez4BWXWm5muDX0kfh71-rcv6Gvym5KZZjHMwBeP16lKXfUUlB8uMgwladvgVqEJaBENbAgctAOUWfnPL8GS1qObuzEowKLdiN2mFwWlc0/s1600-h/de+hesselle.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 165px; height: 250px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKxppSi31_o1hySmRDjah3TS8ERzRSeqhImIez4BWXWm5muDX0kfh71-rcv6Gvym5KZZjHMwBeP16lKXfUUlB8uMgwladvgVqEJaBENbAgctAOUWfnPL8GS1qObuzEowKLdiN2mFwWlc0/s320/de+hesselle.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5340999609727143922" /></a><br /><em>Herren-Hüte, Mützen und Regenschirme, fertige Herren- und Kinder-Anzüge, Kragen und Manchetten?</em> Allemaal te koop in de winkel met Kolonialwaren van Jean de Hesselle op de Markt in <em>Kirchrath</em>. Leeshonger? De <em>Kirchrather Volkszeitung</em> ligt klaar in <em>Hotel Königin Wilhelmina</em>.<br /><br />En uitrusten van een fietstocht kan in Hotel-Restaurant <em>Radlerheim</em> aan de <em>Aachenerstrasse</em> in Heerlen met <em>schöner schattiger Garten</em>.<br />Aan de vooravond van de eerste wereldoorlog had het Nederlands in het zuidoosten van Limburg een geduchte concurrent, Duits.<br /><span id="fullpost"><br />Toen de Kerkraadse Société St. Lambert – vandaag de dag het Koninklijk Kerkraads Mannenkoor Sint Lambertus – in 1904 zijn dertigjarig bestaan vierde, viel daar weinig Nederlands te beluisteren.<br />Neem de <em>Festgruss</em>.<br /><br /><blockquote><em>Willkommen Ihr, die Ihr auf fernen Wegen<br />Hierher geeilt zum edlen Sängerstreit<br />Es klopft das Herz in freudig bangen Schlägen<br />Im Vorgefühl der Sieges Fröhlichkeit!</em></blockquote><br />De zilveren eremedaille bij die gelegenheid was geschonken door <em>I.M. Königin Wilhelmina der Niederlande</em>.<br /><br />Duits had zich in de loop der eeuwen een stevige plek verworven in de regio. Dat was niet zo vreemd. Dorpen als Heerlen en Kerkrade lagen in het mistige grensgebied waar Duits en Nederlands elkaar raakten. De enige stad in de buurt was Aken. In veel dorpen langs de grens domineerde lange tijd het Duits. In Heerlen gaf de onderwijzer eind negentiende eeuw weliswaar les in het Nederlands, maar hij besteedde heel veel tijd aan het aanleren van goed Duits. Dat hadden de kinderen namelijk nodig in de kerk: meneer pastoor preekte daar in het Duits.<br /><br />Over Onze Lieve Heer die consequent Duits sprak, schreef Heerlenaar Eugène Vreuls (1868-1940) in de jaren twintig een mooie column in het Heerlens in de Limburger Koerier, een krant die in de negentiende eeuw ook een tijdje in het Duits verscheen. Het citaat is in de oorspronkelijke spelling.<br /><br /><blockquote><em>"Et is noe al joare geleje, in der tiet dat i Hèele en op de anger durper van de umgèevong i gen kirk alles in et Duutsj woeët gehauë. De prëèdig en de kristelieër, alles woar in et Duutsj. Dat woar vuer mennig kink lang neet gemekkelich, evvel vuer et Pietje va Bakkesmarie wuer et toch egaal geweejes es de kristelieër in et hottentotsj moos opgezaag weejede; hè kank toch zeléève zieng letz neet.<br /><br />Et is dan ooch vuer e kink ing sjwoar opgaaf um good ach te geejeve beej ing letz uever de Hillige 'Dreifaltigkeit'. Der heer pastoer is an et oetlegke van 'Gott der Vater als Schöpfer, Gott der Sohn als Erlöser und Gott der Heilige Geist als Heiligmacher', doa züt et Pietje op de naas van de hillige Sint Berb ing vleeg sjpatseere."</em></blockquote><br />Het schriftje waarin twee generaties voorouders van meneer Mazjerang eind achttiende eeuw en begin negentiende eeuw de inkomsten en uitgaven van door hen gepachte kasteelboerderij in Wijnandsrade bijhielden - dat was de dure tak, van moederskant - is afwisselend in het Duits en het Nederlands geschreven - een aanwijzing dat beide cultuurtalen destijds in dat dorp door elkaar gebruikt werden.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHQa8eUMUSZy29EovyO2JrGEfFcwNINJU2SDvrFcDa9m5ESBKsdsIah-xK_gu7-7LGpANknQpR_XUVUpIiTPP1f0pUac2mqBmVLtdcWmheawx6WT5oGlZhg3vUOj6VXScmpDVfHZ_e7mE/s1600-h/Heiligen.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 400px; height: 174px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHQa8eUMUSZy29EovyO2JrGEfFcwNINJU2SDvrFcDa9m5ESBKsdsIah-xK_gu7-7LGpANknQpR_XUVUpIiTPP1f0pUac2mqBmVLtdcWmheawx6WT5oGlZhg3vUOj6VXScmpDVfHZ_e7mE/s400/Heiligen.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5341001472300263298" /></a><br /><blockquote><em>(Dit stichtelijke werk was van Anton Görtzen uit 'Kahlheide bei Kirchrath')</em></blockquote><br />De streek zou tot aan de eerste wereldoorlog drietalig - Limburgs, Duits, Nederlands - blijven. De grote oorlog maakte de contacten met Aken moeilijk. Ook mentaal ging er een knop om in de hoofden van de Limburgers, die zich opeens bewust werden van het voordeel van hun Nederlanderschap. Nu was dat verdomde koninkrijkje toch maar mooi neutraal gebleven. <em>Duitser</em> hadden ze zich sowieso nooit gevoeld, hooguit <em>Duitstalig</em>. <br /> <br />Ook de kerk – het laatste toevluchtsoord van het Duits – vernederlandste na de eerste wereldoorlog snel. Als laatste plaats, het was inmiddels mei 1940, schrapte de kerk van Vaals de allerlaatste Duitse gebeden. Het was voor oude mensen soms wennen. Sprak meneer pastoor opeens over de Heer die verrezen was, en vroegen zij zich bezorgd af waar Hij op Zijn hoge leeftijd dan in hemelsnaam naar op vakantie was gegaan.<br /><br />In Kerkrade had het Duits tussen de twee oorlogen nog een zekere culturele status, weet meneer Mazjerang. Een in Kerkrade opgegroeide tante van meneer Mazjerang had in de jaren twintig een gouvernante die haar uitsluitend in het Duits toesprak. Met haar ouders sprak ze <em>Kirchröatsjer plat</em>, Nederlands leerde ze op school.<br /><br />Die vernederlandsing, zo vlak voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog, zou de streek wel eens voor erger behoed kunnen hebben. De Duitse nazi-wetenschapper Georg Scherdin publiceerde in 1936 in zijn proefschrift <em>Die Verbreitung der hochdeutschen Schriftsprache in Süd-Limburg</em> een serie kaartjes over de verspreiding van het Duits in Zuid-Limburg in de laatste eeuwen.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf1vq3wfOLSoYMEfvvSDQ0RKYuqnGxqQVzdaX6rTTspvQrGSf_aDKPvHOl_kgwljkm-N-fb65xppBlG7x9TN9g7xgFOQQ8wLN2ryPlsBd7q7VP60X8xQ8q6x7QAxS_T6PRr39EZlAlSRk/s1600-h/IMG_0001.jpg"><img style="display:block; margin:0px auto 10px; text-align:center;cursor:pointer; cursor:hand;width: 400px; height: 271px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf1vq3wfOLSoYMEfvvSDQ0RKYuqnGxqQVzdaX6rTTspvQrGSf_aDKPvHOl_kgwljkm-N-fb65xppBlG7x9TN9g7xgFOQQ8wLN2ryPlsBd7q7VP60X8xQ8q6x7QAxS_T6PRr39EZlAlSRk/s400/IMG_0001.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5341000072614227666" /></a><br /><blockquote><em>(De omstreden kaarten van SS'er Georg Scherdin.)</em></blockquote><br />Het waren kaartjes met een sterk politieke lading. Veel plaatsen waar de twee cultuurtalen door elkaar werden gebruikt zijn op zijn kaartjes als eentalig Duits afgebeeld. De SS'er Scherdin hoorde bij een in Aken gestationeerde groep politiek gemotiveerde wetenschappers ('Abteilung G') die om geopolitieke redenen minutieus het <em>Deutschtum</em> in de grensregio in kaart brachten en daarbij de grens van de Duitse invloed zover mogelijk richting Maas proberen op te schuiven.<br /><br /><em>"Scherdin versuchte anhand von Grabinschriften und historischen Zeitungen die Zugehörigkeit der Region zum hochdeutschen Sprachraum nachzuweisen und ihe Integration in den niederländischen Staat zu delegitimieren",</em> wordt daar in een enkele jaren geleden verschenen boekwerk over de Duitse <em>Westforschung</em> met de veelzeggende titel <em>Griff nach dem Westen</em> over geschreven.<br /><br />Scherdin onderzocht dus of er in het zuidoosten van Limburg een Duitse minderheid woonde die geannexeerd kon worden. Dat het geen ongevaarlijke hobby van een groep <em>Blut und Boden</em>-fantasten was, blijkt uit het lot van de Belgische dorpen ten oosten van de Voerstreek - plaatsen als Gemmenich, Montzen en Welkenraedt - waar de bevolking ook Limburgs ('Platdütsj') sprak en het Duits in mei 1940 nog steeds de kerktaal was. De dorpen werden met een pennestreek bij het Derde Rijk gevoegd en de mannen opgeroepen om dienst te doen in de Wehrmacht.<br /><br />Op het eerste kaartje over de situatie van de zeventiende tot begin negentiende eeuw, staat Heerlen als plaats met alleen het Duits als schrijftaal afgebeeld. Dat klopt niet. Beide talen werden destijds naast elkaar gebruikt. Een klein, maar glimmend bewijs daarvoor vormt het koningszilver van de dorpsschutterij, Sint Sebastianus. De zilveren gedenkplaten van de mannen die het koningsschieten hadden gewonnen zijn afwisselend in het Nederlands en in het Duits. Een paar voorbeelden:<br /><br /><blockquote><br /><strong>1749 </strong><br />"Fredereckus Schepers. Koning Ein Herlen Anno 1749 den 25 May, Seine Hausfrau Maria Merkellbag."</blockquote><br /><blockquote><strong>1813</strong><br />"Tot Godt Eer en Schutter Regt is deese plaat hier aangehegt, N.J. Clooten 1ste Luit.nt der Grenadiers C. Kooning gehuwt met M.C. Kebitts 1813."</blockquote><br /><blockquote><strong>1831</strong><br />"Johann Winand Geilenkirchen König in Herlen 1832."</blockquote><br /><blockquote><strong>1852</strong><br />"Hubert J. Martens, König der Sebastianus Bruderschaft in Heerlen 1852."</blockquote><br /><blockquote><strong>1858</strong><br />"J. Vroomen, Koning der Schutters van het Gezelschap St. Sebastian te Heerlen 1858."</blockquote><br /><blockquote><strong>1891</strong><br />"J. Koolen Schützenkönig te Heerlen 1891."</blockquote><br />Vanaf 1899 zijn ze alleen nog in het Nederlands. En in het Limburgs. Architect H. Tummers won in 1958 het koningsvogelschieten en liet op de zilveren plaat graveren:<br /><blockquote>"Kon. Schutt. Sebastianus Heerlen. H.H.A. Tummers sjoot in 1958 der keuningsvogel aaf."</blockquote> <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj35Mw36NJSmDoHMu4za8snB4IiJqWkV_9WA8qAE0RAkNTsDZL36K0uNPXisOiOiLF3BLcTXZ1tHkzSBX_smeJ3YMr6NonuwgEAy8VmkjyhDq6x8TdjhgRyH6NfyVIyBIsMDwjSslxKSe0/s1600-h/kvz+afbeelding.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 270px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj35Mw36NJSmDoHMu4za8snB4IiJqWkV_9WA8qAE0RAkNTsDZL36K0uNPXisOiOiLF3BLcTXZ1tHkzSBX_smeJ3YMr6NonuwgEAy8VmkjyhDq6x8TdjhgRyH6NfyVIyBIsMDwjSslxKSe0/s320/kvz+afbeelding.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5341003439771415826" /></a>Niet alleen de eerste wereldoorlog, ook de opkomst van de steenkolenmijnen hielp het Nederlands in het zuidoosten van Limburg. Misschien wel in beslissende mate. Duizenden 'nieuwkomers', zoals ze vandaag genoemd zouden worden, vestigden zich in de nieuwe Mijnstreek. Hoensbroek groeide in enkele decennia tijd van een dorpje met vierhonderd boeren en ambachtslui uit tot een gemeente met meer dan tienduizend inwoners. <br /><br />Veel van die nieuwelingen namen vaak wel het plaatselijke dialect over, maar lieten het Duits links liggen. <em>"Die Neuzusammensetzung der Bevölkerung infolge der Erschliessung des limburgischen Kohlereviers betrachtete Scherdin als ausschlaggebend für die Entdeutschung"</em>, schrijven de auteurs van <em>Griff nach dem Westen</em>. Scherdin dacht de lokale bevolking met goede 'voorlichting' nog wel van dat Nederlandse dwaalspoor af te kunnen brengen, maar toen Nederland onder de voet werd gelopen door de nazi's volgde er toch geen annexatie.<br /><br />Is het Duits dan helemaal verdwenen uit het zuidoosten van Limburg? Nee. De invloed hoor je nog steeds terug in de dialecten van de streek, die in meer of mindere mate Duits klinken. Het <em>plat</em> van Kerkrade, Vaals, Bocholtz en nog enkele plaatsen in het uiterste zuidoosten heeft de Hoogduitse klankverschuiving meegemaakt. Water is er <em>wasser</em>, twee <em>tswai</em> en kerk <em>kirch</em>. In het 'niet-verschoven' Heerlens is een café een 'wieëtsjaf', een trein was er begin twintigste eeuw 'tsog' of 'sog'.<br /><br />De afgelopen decennia kwamen bovendien veel Duitsers in de streek wonen. Lange tijd waren huizen aan deze kant van de grens goedkoper dan <em>drüben</em>. In Kerkrade is een tiende van de inwoners Duitser, in Vaals een derde. Dat leidt nooit tot problemen. Maar inderdaad, de tijd van <em>Schuhmachermeister</em> Lina uit Bleijerheide is voorgoed voorbij. Om meer redenen.<br /><br /><blockquote><em>Wo käuft man die stärksten Bergmannsschuhe?<br />Nur im Schuhgeschäft von J.H. Lina in Bleyerheide!</em></blockquote></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-9018788777694498072009-05-06T23:27:00.008+02:002009-05-07T16:49:55.285+02:00Dode taalkundigen | Deel 2: Willy Dols<em>Deel twee uit onze serie over dode taalkundigen staat in het teken van een man wiens leven leest als een filmscript. Geen voer voor Hollywood - het </em>happy end<em> ontbrak voor Sittardenaar Willy Dols. Zijn studie naar de Sittardse diftongering - waarom zeggen ze daar </em>goud beier<em> tegen </em>good beer<em> en </em>gruin<em> tegen </em>greun<em>? - is nog steeds van zeldzame klasse.</em><br /><span id="fullpost"><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-kq_oqMRQsZRdReRyA1Y5RPlYVoXamPbaFRNPyY2zNICdqZdYnKKQb4uc6LFOCsldpAFBehW-i1Od4uCJkCAeuKDuntcRMhqG5rC8L35QX7_Beh7xlFY69wEiYJ3zcv-jUQK6bnoenVY/s1600-h/willydols.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 194px; height: 276px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-kq_oqMRQsZRdReRyA1Y5RPlYVoXamPbaFRNPyY2zNICdqZdYnKKQb4uc6LFOCsldpAFBehW-i1Od4uCJkCAeuKDuntcRMhqG5rC8L35QX7_Beh7xlFY69wEiYJ3zcv-jUQK6bnoenVY/s320/willydols.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5332804445324569026" /></a><em>Als je één ding kunt zeggen van het leven van Willy Dols, dan is het wel dat hij op het verkeerde moment op de verkeerde plek was.<br /><br />Op zondag 5 november 1944 stierf de 33-jarige Sittardse leraar Nederlands "na een niet meer te peilen lijden onder de doornenkroon der Duitse terreur", zoals het na de oorlog werd omschreven, in een Noord-Duits dwangarbeiderskamp. Hoe hij daar terecht kwam? Dols was in de zomervakantie van 1944, op 30 augustus, vanuit Sittard naar zijn zus in Arnhem gevlucht om aan de Arbeidseinsatz te ontsnappen.<br /><br />Dols legde in de zomermaanden van 1944 de laatste hand aan zijn proefschrift over de Sittardse diftongering, een dialectverschijnsel dat een zwaar stempel op het <em>Zittesj</em> dialect heeft gedrukt, en waarop hij bij <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Jac._van_Ginneken">de Nijmeegse hoogleraar </a>Jac. van Ginneken - een autoriteit in die tijd - wilde promoveren. Arnhem bleek ook al geen veilige plek. Toen Dols een paar weken daar was, barstte de Slag om Arnhem los. <br /><br />Vanwege het geweld moest Dols op 24 september ook daar zijn koffers pakken. Vanaf dat moment gaat het snel van kwaad tot erger. Dols ontfermde zich in de chaos van de oorlog over een gezin met jonge kinderen waarvan de vader doodziek was en belandde met deze familie, na een lange tocht over de Veluwe, op 28 september in Putten.<br /><br />Op 1 oktober pakken de Duitsers Dols <a href="http://nl.wikipedia.org/wiki/Razzia_van_Putten">tijdens een razzia </a>op, als vergelding voor een aanslag door verzetsmensen op Duitse officieren, in de nacht van 30 september op 1 oktober. Uit wraak werden 661 mannen en jongens in Putten gearresteerd en afgevoerd naar concentratiekampen. Meer dan 80% kon die reis niet navertellen. Dols kwam in een </em>Zivilarbeiterlager<em> in Engelsburg, op een handvol kilometers van Husum terecht.<br /><br />"Deze intensiteit van lijden voor de uiterst fijngevoelige constitutie van Willy Dols duurde ongeveer vijftien dagen. Reeds op 5-11-'44 en wel om 7.50 u. v.m. overleed hij aan dysenterie en werd de 6-e d.a.v. op het Oostkerkhof van Husum begraven," aldus J.C. van den Bergh in een voorwoord bij het na Dols' dood alsnog uitgegeven proefschrift.<br /><br />Dols had het in zich om een Grote Naam in de Limburgse en Nederlandse taalkunde te worden. Al voor de oorlog was hij in de race voor wetenschappelijke posten in Estland en Tsjechië, maar in beide gevallen gooide de naderende oorlog roet in het eten. Jac. van Ginneken, diep onder de indruk van de kwaliteiten van Dols, zag in hem zijn opvolger als hoogleraar in Nijmegen. Maar toen Van Ginneken in de herfst van 1945 overleed, was Dols al bijna een jaar dood.<br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhTKHqswnsLH8gZf14-Ut6fR7sIUgohmW9-bW_0A84zN_PGJlh_GqieDla4zqKWaHLkkEFfNGzjfcrkZldEqSMx_e9g8tfzfzSv8nBpJ65HOulUUrTtUWhP6-8PqWHE5Wn-cJoR5lC-Jrk/s1600-h/diftongering1.jpg"><img style="float:left; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 277px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhTKHqswnsLH8gZf14-Ut6fR7sIUgohmW9-bW_0A84zN_PGJlh_GqieDla4zqKWaHLkkEFfNGzjfcrkZldEqSMx_e9g8tfzfzSv8nBpJ65HOulUUrTtUWhP6-8PqWHE5Wn-cJoR5lC-Jrk/s320/diftongering1.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5332818919486792738" /></a>In zijn proefschrift beschreef Dols een bijzonder dialectverschijnsel dat vandaag de dag nog steeds goed hoorbaar is in Sittard en de dorpen in de omgeving. De Sittardse diftongering is in feite een klankverschuiving, waardoor het Sittards volgens een vast patroon van andere dialecten afwijkt. De algemeen voorkomende Limburgse </em>ee<em> (beer, Sjmeets) is er vaak een </em>ei<em> geworden (beir, Sjmeits). De Limburgse </em>oo<em> (good, goonsdig) vaak een </em>ou<em> (goud, gounsdig), de Limburgse </em>eu<em> (beneuming, gedeuns) vaak een </em>ui<em> (benuiming, geduins).<br /><br />Het verschijnsel komt voor in een min of meer eivormig gebied tussen de steden Heerlen, Heinsberg, Echt en Beek. Die vier doen zelf niet mee. In het noorden was Echterbosch het uiterste puntje, in het oosten Saeffelen in de Selfkant, in het westen Einighausen en in het zuiden Amstenrade. Meneer Mazjerang schrijft ´was´ omdat het gebied van de Sittardse diftongering de laatste vijftig jaar lijkt te zijn gekrompen.<br /><br />Aan het eind van zijn proefschrift gaat Dols in op de hamvraag. </em>"Hoe komt dat?" Deze vraag is mij herhaaldelijk gesteld, zowel door taalkundigen als door leken op taalterrein. Telkens als ik met iemand over het verschijnsel der Sittardse Diftongering in gesprek raakte, kwam die vraag - de Sittardenaar zegt: "wie: kum(p)-tat?" - er tenslotte uit. En ik moet bekennen, dat ik dan altijd min of meer te kijken stond en geen kort en duidelijk antwoord op-de-man-af wist te geven.<em><br /><br />Uiteindelijk, redeneert Dols, heeft het te maken met de wil van "Sittardenaren van de 16e (of een vroegere) eeuw" om ei, ou en ui te zeggen in plaats van ee, oo en eu. De Duitse taalkundige <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Karl_Vossler">Karl Vossler </a>(1872-1949) noemde dat verschijnsel in zijn boek </em>Sprache als Schöpfung und Entwicklung<em> uit 1905 </em>Sprachgeist<em>. Het gaat om de optelsom van </em>'Lauttendenzen, die sich in einer bestimmten Sprachgemeinschaft beobachten lassen, insoweit ihnen eine gemeinsame Richtung eigen ist'. Een groep mensen heeft, simpel gezegd, een voorkeur voor bepaalde klanken.<br /><br /><strong>Voor wie geïnteresseerd is geraakt, is er goed nieuws: in de loop van 2011 verschijnt er een boek over Willy Dols van de hand van de Limburgse auteur Lei Limpens.</strong><br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-3761513458188032272009-04-17T20:18:00.047+02:002009-06-12T10:47:12.159+02:00Een aapje op een trapje | Mazjerangs favoriete kinderliedje<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUHuPlBBiFz4XfG-veqSRWAwfM9-W3YsFjoxwF0RldjlT3Ce6OAxm8wfy_L1PNuYz3z0hEw9U9uZ8opehyphenhyphenzGG82k9AemOu2LF-7RICUxQw0raKEW8pmAreVPXYbxAVbLfriRxkaH16XXo/s1600-h/aapje.jpg"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 193px; height: 229px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUHuPlBBiFz4XfG-veqSRWAwfM9-W3YsFjoxwF0RldjlT3Ce6OAxm8wfy_L1PNuYz3z0hEw9U9uZ8opehyphenhyphenzGG82k9AemOu2LF-7RICUxQw0raKEW8pmAreVPXYbxAVbLfriRxkaH16XXo/s320/aapje.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5327992780584429074" /></a>'t Woar 't favoriete kingerleedje va d'r Mazjerang wie heë nog neet alling noa 't hüske kós goaë: <em>Doa zoot e eëpke op e trepke</em>. Wie 't eëpke bei de oma oetkómme woar - doa versjtóng 't jungsjke gaaroet nieks va. Want ape mit sjtetskes, die goof 't i Limburg joa neet i g'ne busj - en óch neet bei de oma vuur g'n duur.<br /><br />Meh zoeë góng 't:<br /><em><blockquote>Doa zoot e eëpke op 't trepke<br />bei de oma vuur g'n duur<br />'t houw e löaksjke i zie buksjke<br />en 't kós nieks doavuur</blockquote></em><br /><span id="fullpost"><br />De <a href="http://www.limburgzingt.nl/midi/maastricht/bijmiengrameeroptstupke.mid"> melodie van 't leedje </a>woar genauw dezelfde es va 't Dütsje <em>Kommt ein Vogel geflogen</em>, en zów gesjrieëve zieë durch d'r Uësteriekse komponis <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Wenzel_M%C3%BCller">Wenzel Müller </a>(1767–1835), deë 't hat gesjpild i d'r opera 'Wien in einem anderen Weltteile'. D'r Dütsje teks, gesjrieëve durch d'r Uësteriekse sjriever <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Adolf_B%C3%A4uerle">Adolf Bäuerle</a> (1786–1859), is oet 1822: <em>Kommt ein Vogel geflogen / setzt sich nieder auf mein Fuß / hat ein Brieflein im Schnabel/ von der Mutter einen Gruß.</em><br /><br />Noe is de vroag natuurlig: wie zint melodie en wöad i Limburg bei-ee gekómme? 't Leedje dat vuur d'r Mazjerang vreuger woeëd gezónge, góng uëver eëpkes, en neet uëver vuëgel die mit breve durch gen lóch vloge. De melodie is i gans Zuud-Limburg die va Wenzel Müller, meh 't leedje geet ummer uëver eëpkes, al zint de wöad hei en doa get angesj.<br /><br /><object width="425" height="344"><param name="movie" value="http://www.youtube.com/v/Sms6sOrw-Nw&hl=nl&fs=1"></param><param name="allowFullScreen" value="true"></param><param name="allowscriptaccess" value="always"></param><embed src="http://www.youtube.com/v/Sms6sOrw-Nw&hl=nl&fs=1" type="application/x-shockwave-flash" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" width="425" height="344"></embed></object><br /><br />Die versjille va dörp bis dörp zint logisj. Dees leedjes woeëte al gezonge in inne tied woeë de mieëtse lüj neet sjrieve kóste. Ing oma, e trepke of e löaksjke woar dan flot versjwoende of woeëd getoesj vuur get dat geweun beter dri pasde. Gank meh noa: d'r vasteloaveskoer <a href="http://www.limburgzingt.nl/heerl-tz.htm">Klumpkes Blumkes </a>, óch oet Heële, zóng 't ezoeë: <em>Zoot e eëpke op 't trepke / beej de oma vuur gen duuër / hów e luksjke in 't ruksjke / en 't kós nieks doa vuur.</em><br /><br />De <a href="http://www.veldeke-valkeberg.nl/versjkes.html">Valkebergse versie</a>, woeë de oma is versjwoende, geet ezoeë: <em>Dao zoot e eepke(aepke) op 't trepke / <br />bie oes (ós) veur de deur / houw e leukske (läökske) in zien breukske / en `t koes neet daoveur.</em> I <a href="http://www.limburgzingt.nl/kerkr-j.htm">Kirkroa</a> geet 't leedje zoeë: <em> 't Zoos ee efje óp 't trepje / bij de oma an jen duur / 't hauw ee lös-je in 't röks-je / en 't koeët nit dervuur</em> In 't Rienlank kunt 't óch vuur es sjloapleedje. In 't <em>Rheinisches Wörterbuch</em> sjtónt vuurbilder oet Mönchen-Gladbach en anger plaatsje: <em>hät e Lökske em Böckske, kos et Äpke net füər</em>.<br /><br />Óch i Mastreech is 't bekank, meh dan es 'bij mien grameer'. <em>Bij mien grameer op 't stupke / zoat 'n eepke veur de deur / 't had e leukske in zie breukske / en 't kos dao gaar neet veur.</em> 't <em>Leedsje</em> houw i Mastreech óch e twieëde koeplet, en dat góng ezoeë: <em>En toen heet mien errem grameer / op die brook 'ne lap gezat / 't eepke hoofde neet mie te beuke, /'t had toen zien leid gehad.</em><br /><br />Dat is an zich neet vreëm, want óch de Dütsje versie houw e twieëde koeplet. <em>Lieber Vogel, fliege weiter! / nimm ein’ Gruß mit und ein’ Kuss. / Denn ich kann dich nicht begleiten, / weil ich hier bleiben muss.</em><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyQoKy0KyX_C-WLkuqIErcwv-wE_ikoo6H4pNgIfV42OSa26gmCqBaEhzYty87ILC_nMLm_p6ZAPdu9x4o8k430bEIdEpqGX4bjazKludojq42Tb4_h4QyxMq7tZrH-y2huCmZ98r4P4c/s1600-h/nwnederlandaapje.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 312px; height: 213px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyQoKy0KyX_C-WLkuqIErcwv-wE_ikoo6H4pNgIfV42OSa26gmCqBaEhzYty87ILC_nMLm_p6ZAPdu9x4o8k430bEIdEpqGX4bjazKludojq42Tb4_h4QyxMq7tZrH-y2huCmZ98r4P4c/s320/nwnederlandaapje.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5328746326763374578" /></a>De melodie is durch Dütsjland noa Limburg gekómme, d'r teks kunt gans dudelig oet 't weste. 't Leedje uëver 't eëpke woar vreuger i <a href="http://www.liederenbank.nl/resultaatlijst.php?zoek=6745&actie=incipitnorm&lan=en&wc=true">gans Nederland en Vlaandere</a> bekank. <em>Er zat een aapje op een stokje / achter moeders keukendeur / het had een gaatje in zijn rokje / en zijn staartje stak er deur.</em><br /><br />'t Leedje uëver 't eëpke is zieëker 400 joar aod. e Bewies doavüur is dat 't óch woeëd gezónge i g'n kolonie Nui Nederland, die i g'n ieësjte haofsjeet va 't 17e joarhóndert rónk New York besjtóng. Neerlandica Jant van der Weg sjreef in heur (gans sjooën) book <em>Midden in de week maar zondags niet</em> dat i vreuger tieje Fransoeëze oet de Savoie bei ós mit eëpkes rónk trokke um geld te verdene.<br /><br />"Het heeft er alle schijn van dat deze Savooiaarden te zien zijn op de illustraties zoals die in de loop van de negentiende en twintigste eeuw bij het liedje staan afgedrukt. (...) Vaak speelt deze figuur op een buikorgeltje, waaraan het aapje door middel van een kettinkje vastzit", sjrief zie.<br /><br />E eëpke oet 't zude va Frankriek. D'r Mazjerang houw 't es kink sjitterend gevónge. Doamit is evvel 't letste woad nog neet gezag uëver 't kingerleedje. Wie gezag: de wöad kómme oet 't weste, de moeziek neet. De <a href="http://www.limburgzingt.nl/midi/maastricht/bijmiengrameeroptstupke.mid"> melodie is i Limburg </a>angesj. Kinger die i Hilversum of Haarlem noa gen sjoeël gónt en 't doa liere, kriege <a href="http://www.kennisnet.nl/po/leerkracht/vakken/muziek/kinderliedjes/mp3/aapstok.mp3">ing gans anger melodie</a> te hure.<br /><br />D'r Mazjerang wit waal welk wieske sjunder is. Meh um 't uch toch nog get lestiger te make, kunt d'r op 't letst nog ing dreide optie bei. I Mastreech zinge ze 't óch oppe melodie va 't imposante Roesisje volksleedje Stenka Rasin, en - <em>allabonheur</em> - doa kin 't eëpke bei de <em>grameer</em> mit heem kómme. Of neet? Loester zelf.<br /><br /><object width="425" height="344"><param name="movie" value="http://www.youtube.com/v/gLd9vy3iCZs&hl=nl&fs=1"></param><param name="allowFullScreen" value="true"></param><param name="allowscriptaccess" value="always"></param><embed src="http://www.youtube.com/v/gLd9vy3iCZs&hl=nl&fs=1" type="application/x-shockwave-flash" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" width="425" height="344"></embed></object><br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-54869903396230411682009-04-07T22:34:00.007+02:002009-04-07T23:11:11.364+02:00Moeziek | Carboon & Daagsjiech<object width="425" height="344"><param name="movie" value="http://www.youtube.com/v/9bebf6EZfYE&hl=nl&fs=1"></param><param name="allowFullScreen" value="true"></param><param name="allowscriptaccess" value="always"></param><embed src="http://www.youtube.com/v/9bebf6EZfYE&hl=nl&fs=1" type="application/x-shockwave-flash" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true" width="425" height="344"></embed></object><br /><br />De eerste <a href="http://www.muziekarchief.be/trackdetails.php?ID=345872">langspeelplaat</a> van Carboon, opgericht in 1976, het jaar waarin de Lange Jan, de schoorsteen van de Oranje Nassau I mijn in Heerlen werd opgeblazen, sloeg in Limburg in als een bom. <em>Witste nog koempel</em> was een in anthraciet en wit uitgevoerde lp met liedjes over het mijnwerkersleven, waarvan de eerste 50.000 exemplaren in een paar maanden tijd uitverkocht waren.<span id="fullpost"><br /><br />Het nummer <em>Daagsjiech</em>, 'dagdienst', op Youtube gezet met beelden uit de tijd dat stof en zweet het aanzien van de mijnstreek bepaalden, gaat over de <em>koelluuj</em>, de mijnwerkers, die 's morgens in alle vroegte op pad gaan naar de donkere gangen van de mijn en het daglicht niet zullen zien.<br /> <br /><em>D'r ieësjte sjtap klatsjt hol durch de sjtroate,</em> <br /><em>Mar get later komme ze van alle kante. </em><br /><em>Duustere gesjtalte, wie sjimme in de nach,</em><br /><em>Oet de hoezer woeë de ieësjte leechsjkes brannte</em><br /><br />Voor de mijnwerker <em>"geet d'r neuje daag in et duuster van de nach verloare."</em> De op Heerlerbaan geboren journalist Jan Hendriks (zang en teksten), Jean Innemee, Conny Peters, Ben Erkens en Henk Steijvers vormden de groep die het lied zong. Ze kregen hulp van fanfare Sint Barbara uit Brunssum.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-10218044663759054592009-04-04T23:24:00.045+02:002009-04-11T21:05:25.274+02:00Vör drei wäke good wäer | Dautzenbergs pennevrucht<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXTa6Q0ucrWXyYnaHShvJUfFOyj8spa-nmNs4pLeCZBxoAZyeyZCoUoRl283AiAZo60DO-HnryRzQlHYVuA88k3-U9gMqy4aM5aD_lFyEpx24Rk1GCPwU9t9NQ1zagdvRVyZbo-4jkLKI/s1600-h/dautzenbergjpg.jpg"><img style="float:right; margin-top:0px; margin-left: 5px; margin-right: 0px; margin-bottom: 0px; cursor:pointer; cursor:hand;width: 185px; height: 206px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXTa6Q0ucrWXyYnaHShvJUfFOyj8spa-nmNs4pLeCZBxoAZyeyZCoUoRl283AiAZo60DO-HnryRzQlHYVuA88k3-U9gMqy4aM5aD_lFyEpx24Rk1GCPwU9t9NQ1zagdvRVyZbo-4jkLKI/s320/dautzenbergjpg.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5322415442404324002" /></a>Hoe klonk het Limburgs in de negentiende eeuw? Goede vraag, maar moeilijk te beantwoorden. Bij gebrek aan geluidsopnames zullen we het moeten doen met de schaarse teksten die we uit die tijd hebben. Dat is voor een stad als Maastricht geen al te groot probleem, in de enige echte stad van enige omvang die Limburg lange tijd telde, wordt al sinds het einde van de achttiende eeuw geschreven in het plaatselijke dialect. Voor een voormalig boerendorp als Heerlen is dat een ander verhaal. Een van de oudst bekende dialectteksten uit het dorp stamt uit het midden van de negentiende eeuw. De in Brussel wonende Johan Michiel Dautzenberg was de auteur en de tekst is opgenomen in het uit 1882 stammende verzamelwerk <em>Van de Schelde tot de Weichsel</em> van de gebr. Leopold. <br /><span id="fullpost"><br />'Dautzenberg,' hoort meneer Mazjerang u denken, 'waar ken ik die naam van?' In de rijk gevulde boekenkast van de familie Mazjerang (online kunt u het <a href="http://www.dohmen.nu/images/mazjerang/dautzenberg12.jpg">hier </a>en <a href="http://www.dohmen.nu/images/mazjerang/dautzenberg3.jpg">hier</a> lezen) staat een artikel van <a href="http://li.wikipedia.org/wiki/Hub_Dohmen_(Limburgstalige_dichter)">Heerlenaar Hub Dohmen </a>uit 1958, waarin de man en zijn tekst centraal staan. <br /><br />"Eene groote dichter word ik nimmer", schreef Dautzenberg ooit over zijn poëtische pennevruchten, en wie zijn door de romantiek vergiftigd en in barok Nederlands geschreven werk leest kan hem daarin moeilijk ongelijk geven. De smaak van 2000-zoveel is een andere. Lees maar even mee uit de bundel <em>Gedichten</em> uit 1850:<br /><br /><blockquote><em>De Lente</em><br /><br /><em>De vlietekens kabbelen</em><br /><em>Zachtjens omlaag.</em><br /><em>De vogelen babbelen</em><br /><em>Luid in de haag.</em><br /><em>En zoelere winden</em><br /><em>Heraêmen in 't veld,</em><br /><em>Waar 't lover der linden</em><br /><em>Zyn knoppen ontzwelt.</em></blockquote><br />In de bundel hield Dautzenberg ook een meer dan warm pleidooi voor het gebruik van het persoonlijk voornaamwoord <em>du</em> in plaats van <em>gij</em>. Hij voerde een heuse Limburgse lobby om het Brabantse <em>gij</em> uit de standaardtaal van toen te wippen. <em>"Du, dy en dyn zijn niet dood. Zij leven in den mond van duizenden onzer landgenoten; zy leven in de schriften onzer voorvaderen."</em> <br /><br />Hij schreef zelfs een gedicht over, getiteld (hoe kan het ook anders) <em>Du</em>.<br /><br /><blockquote><em>Ik hecht aan 't </em>du<em> de grootste waarde</em><br /><em>Ik hoorde het van myn kindscheid af</em><br /><em></em>Du<em> is der liefde liefste teken,</em><br /><em></em>Du<em> is de perel uit haar kroon.</em><br /><em>Du lieve vrind!</em><br /><em>Du aardig kind!</em><br /><em>Is dat niet wonder zoet en schoon?</em></blockquote><br />Het woordje redde het niet. Schrale troost voor Dautzenberg: <em>gij</em> legde het later toch af, tegen <em>jij</em>.<br /><br />Dautzenberg was in 1808 geboren in Heerlen en viel volgens Dohmen 'reeds jong op door zijn schranderheid en ijver'. Na een reeks omzwervingen werd hij onderwijzer, eerst in Heerlen, maar later ook in Maastricht en Doornik. België en Nederland waren toen nog één. Na de Belgische revolutie bleef hij in België hangen, ontmoette Melanie, trouwde, en werd ambtenaar bij de Compagnie Générale. Hij zou dat werk tot zijn dood in 1859 blijven doen.<br /><br />De jonge Heerlenaar ontpopte zich in het snel verfransende Belgische koninkrijk als voorvechter voor het Nederlands. Ondertussen bleef de dichter terugverlangen naar zijn dorp, dat negen jaar na de Belgische opstand, in 1839, opnieuw Nederlands was geworden. Heerlen was nooit uit zijn gedachten. "Want zing ik, 't geldt mijn dorpjen immer."<br /><br /><blockquote><em>Neen nimmer kan ik 't dorp vergeten</em><br /><em>Waar 'k zalig was als kind</em><br /><em>Waaraan erinrings rozenketen</em><br /><em>Met knop en doorn my bindt</em></blockquote><br />Voor zover bekend schreef Dautzenberg één keer in zijn moedertaal, en het is geen gezwollen romantisch vers dat in de verzameling van de gebroeders Leopold is opgenomen, maar wat we vandaag de dag een <em>short story</em> zouden noemen over een man uit het "Gülkerlank", het land van Jülich, die na een harde winter naar de apotheker wordt gestuurd om 'voor drie weken goed weer' te halen. <br /><br />Hij krijgt het mee, in een keurig doosje, maar de apotheker drukt hem op het hart die doos niet open te maken voor hij thuis is, omdat het goede weer anders ontsnapt. "Dóch se maar nét oape, angest vluücht het schön wäer wech, dat ich nét mée äs émoal in 't joar ka maake." Hoe dat afloopt, raadt u al.<br /><br /><blockquote><em>"Do is gene bätre veldwächter äs Jupp der boa, en döe so op s'ne deenst past; maar ee dinge kóst ä nét loate, dat jüst nét dertóu pasde. Drömm brende 'n 'm ooch süver de doos en de häng."</em></blockquote><br />In moderne spelling (dat is dus iets anders dan het Heerlens van nu) klinkt die aanwijzing dat het elk moment vreselijk mis kan gaan met Joep de Bode ongeveer zo:<br /><br /><blockquote><em>"Doa is ginne betere veldwechter es d'r Joep d'r boa, in' deë zo op z'ne deenst past; maar ee dinge kóst-e neet loate, dat juust neer d'rtou pasde. Doarum brende-n 'm óch zuver de doos in de heng."</em></blockquote><br />De oorspronkelijke spelling is in een mengeling van Nederlands en Duits. Wie de tekst leest, ziet dat Dautzenberg worstelde met de manier waarop hij zijn dialect op schrift moest stellen. Dat maakt het ook erg lastig om goed te interpreteren welke klanken hij met welke letters precies op het oog had.<br /><br />Er komen ook veel Duits aandoende zinswendingen en woorden in voor die in het moderne Heerlens zo goed als verdwenen zijn, zoals 'wat v'r ene schreck' ('wat een schok'), 'der boa wäed ängstlich' ('de bode wordt bang'), 'omsös' ('voor niets') en 'gewönliche luuj' ('normale mensen').<br /><br />Die Duitse invloed is niet zo vreemd: in de negentiende eeuw was het Duits de kerktaal in zijn geboortedorp. De complete catechismus werd er bij de jeugd in het Duits ingehamerd. En net als het Nederlands nu beïnvloedde het Duits toen het dialect.<br /><br />Dautzenberg sprak, zoals de meeste Heerlenaren in die tijd, goed Duits. Eenmaal in Brussel neergestreken, zag hij zichzelf vooral als Vlaming, en zijn Heerlense dialect als een Vlaams dialect. Zoals blijkt uit zijn Duitstalige gedicht <em>Deutsch und Vlämisch</em>:<br /><br /><blockquote><em>Das Vlämisch mir die Mutter sang,</em><br /><em>Und mich als Kind beglückt',</em><br /><em>Das weiss ich, und ihr Seelenklang,</em><br /><em>Noch heute mich entzückt</em></blockquote><br /><em>Een korte biografie lezen over J.M. Dautzenberg kan <a href="http://www.rijckheyt.nl/sjablonen/rijckheyt/pagina.asp?subsite=100&pagina=93">hier</a>.</em></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-81768063934140640542009-03-27T13:37:00.014+01:002010-01-07T11:51:51.877+01:00Dode taalkundigen | Deel 1: Armand Boileau<em>Een nieuwe website heeft een serie nodig, besloot meneer Mazjerang. Dode taalkundigen die bij leven en welzijn alles wisten van een bepaald facet van het Limburgs dialect, leek meneer Mazjerang een uitstekend thema. Daar zijn ook goede redenen voor: deze serie kan ze - even - aan de vergetelheid ontrukken, en ze kunnen niets terug zeggen. De komende weken dienen we er, afwisselend in het Nederlands en in het Limburgs, steeds één op. We beginnen deze week met Armand Boileau, een sympathieke Luikenaar die decennia bezig was met het verzamelen en duiden van plaatsnamen uit het Limburgssprekende noordoosten van de provincie Luik.</em><span id="fullpost"><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGGknc1TItNJc6tarC8B65znRYPUtthG4IZmAsKXQ0SZfWlmmuQXA0nY_jtLEzWydKAKgM0xxPlCDymzDqiouBCpEf7uv1Tv0M7prE2GCG6omEBKhXuaiCZYH7LjzKs7YI8_gN-aQU6Os/s1600-h/Boileau.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 146px; height: 242px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGGknc1TItNJc6tarC8B65znRYPUtthG4IZmAsKXQ0SZfWlmmuQXA0nY_jtLEzWydKAKgM0xxPlCDymzDqiouBCpEf7uv1Tv0M7prE2GCG6omEBKhXuaiCZYH7LjzKs7YI8_gN-aQU6Os/s320/Boileau.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5317847660060084786" /></a>Wie gezag, v'r mótte urges en v'r mótte bei ieëmes avange, meh d'r Armand Boileau is zieëker e good begin van ós zamlóng verhoale uëver gesjtórve taalkundige. D'r i 1916 in Ougrée bei Luuk (<em>Lidje</em>, op Luukerwelsj) geboare Boileau woar i ziene tied inne bekinde Belzje taalkundige, deë vöal wetesjappelige artikele gesjrieëve hat uëver d'r ivlood van 't Germaans op 't Luukerwelsj. Heë woar va 1971 bis 1983 professor a gen universiteit va Luuk. Heë hat óch - en dat is d'r grónk um d'r Boileau i dees serie vuur te sjtelle - wiechtig óngerzeuk gedoa noa de toponieme va de Limburgs en Ripuarisj kallende gemindes in ’t noordoeëste va de Belzje provins Luuk. I gene hieëmel is heë óch, seër 2004. <br /><br />Boileau sjtudeerde i gen 30er joare Germaanse sjproakwetesjap i Luuk en vergeliekende Germaanse sjproakwetesjap i Groninge. Neëve zieng sjtudie i Luuk vólgde heë doa lesse i Welsje dialectologie bei d’r i Vervieësj geboare professor <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Jean_Haust">Jean Haust </a>(1868-1948), sjriever va d’r ieësjte Welsje dictionair en Welsje aktivis. Boileau promoveerde i gen 40er joare op e óngerzeuk noa aod-Germaanse wöad in 't Welsj. <br /><br />Doanoa begós Boileau mit e systematisj óngerzeuk noa de toponieme va de Limburgs en Ripuarisj kallende gemindes in 't noordoeëste va de Belzje provins Luuk, woeë allewiel Frans of Dütsj besjtuursjproak is. De lüj zelf numme hun dialek Platdütsj. Boileau zuëmerde alle plaatsj-, veld- en sjtroatname oet de dörper tussje Maas, Dütsje grens en Baraque Michel. In 't book besjreef Boileau óch de toponieme oet de zes Voerdörper, weil die bis 1963 bei de provins Luuk hoeëte. <br /><br />Neëve de toponieme oet d'r Voersjtrieëk besjproak Boileau de toponieme oet wat hüj de gemindes Bliebrig (Plombières), Welkete (Welkenraedt), Aobel (Aubel), Baole (Baelen), Eupe (Eupen), Lontse (Lontzen), Kelmis, en Raore (Raeren) zint. Óch e sjtuksjke va de ouw Welsje geminde Kleërment (Clermont) hat heë ongerzoch, umdat in 't dörpke Kroment (Crawhez, graad ónge Aobel) bis wied in 't 20e joarhónderd óch plat gekald woeëd. <br /><br />De resultate va dees groeëte inventarisatie woeëte i 1954 gepubliceerd in 't ieësjte deel va gen <em>Enquête dialectale sur la toponymie germanique du nord-est de la province de Liège</em>. In 't twieëde deel, dat i 1971 oetkómme is, koam Boileau óch mit etymologisje verkloaringe vuur de gezuëmerde name. Heë concludeert dat de mieëtste name i de geëgend va Germaanse en neet va Romaanse origine zint. Meh 't is volgens Boileau óch ezoeë dat de sjproakgrens i d'r sjtrieëk noeëts ing rigide en gesjloate lieng is geweës. <br /><br />Heë sjreef: <em>"Il ne peut dès lors être question de considérer la région d'Outremeuse comme une zone germanique absolument homogène depuis la colonisation franque. Au contraire, il est certain que la frontière linguistique dans l'ancien duché de Limbourg n'a jamais constitué une ligne de démarcation rigide et inamovible."</em><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjI3AGqccelrDIuY62htJVGV7YRf3RE28j5fz9qyAjRhG7rus79dLhjHbD020M5aqkz5Zr6qwbiDdsLqp5i2yKJU27wpRTSCHMENjA1t-tUFL9hEpfBgnhXtD5wG9pvjxmtmMfFwMV42SM/s1600-h/foto101.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 203px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjI3AGqccelrDIuY62htJVGV7YRf3RE28j5fz9qyAjRhG7rus79dLhjHbD020M5aqkz5Zr6qwbiDdsLqp5i2yKJU27wpRTSCHMENjA1t-tUFL9hEpfBgnhXtD5wG9pvjxmtmMfFwMV42SM/s320/foto101.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5317848086692852866" /></a>D'r ivlood van 't Luukerwelsj woar groeët, bezóngesj kót bei de sjproakgrens. E sjitterend vuurbild is d'r naam van 't gehuch Bushaye i de geminde Aobel, dat volges Boileau oersjprunkelig <em>Bösjhei</em> hat geheesje. In 't hütsedaags bekans oetgesjtórve plat van Aobel heesj de noabersjaf evvel <em>a g'n Büshei</em>. Deë naam is uëvergenómme oet 't Welsj, woeë-i de plaatsj <em>al Bus'hêye</em> heesj. D'r Welsje naam is ing verbastering (<a href="http://mazjerang.blogspot.com/2009/03/aod-heelesj-oet-1928.html">verbasteróng</a>) van 't oersjprunkelige <em>Bösjhei</em>. <br /><br />Neet alling 't Welsj, óch 't Frans hat in 't 20e joarhóndert es besjtuursjproak vöal ivlood gehad op 't plat dat de lüj i d'r geëgend kalde, en op de toponieme die zie gebroekde. I Baole, bevuurbild, zagte ouwer lüj i de fieftiger joare va d'r 20e ieëw nóg <em>Gemengdesjtroat</em> teëge de Rue de la Régence. Jónger lüj kalde doew al va g'n <em>Rü Rezjaos</em>. De Rue de Dison i Welkete woar bei ouwer lüj de <em>Dizóngersjtroat</em>, vuur jonger lüj de <em>Rü de Dizao</em>. <br /><br />De Welsje noaberdörper i g'n provins Luuk houwe vreuger óch Limburgse name, die hüj neet mieë vöal gebroek weëde. Boileau noteerde ónger angere dat de plaatsj Aubin-Neufchâteau durch de lüj oet Voere <em>Elbele</em> woeëd geneumd. I Aobel woeëd teëge Valdieu Gaodsdel gezag. De sjtad Limbourg heesjde i Baole <em>Lemmereg</em>, en de dörper Jalhay en Goé woeëte <em>Gellet</em> en <em>Gölleke</em> geneumd. <br /><br />Boileau sjtóng i zie wirk óch sjtil bei d'r Fransuëzisje naam va gene Bliebrig, Plombières. D'r naam Plombières is ieësj noa d'r ieësjte weltkreeg igeveurd, umdat de lüj va gene Bliebrig d'r officiële naam va ge dörp - Bleyberg - noa d'r kreeg vöal te Dütsj vónge. D'r naam Plombières woeët oet Frankriek geïmporteerd. In 't Welsj oet 't Lank va Herf heesj die plaatsj nog ummer <em>al Blîbêr</em>. <br /><br /><em>De eerste aflevering van deze serie is een bewerking van een tekst die meneer Mazjerang eerder voor de Limburgse versie van Wikipedia heeft geschreven. Volgende week moet hij echt aan de bak. In de serie Dode taalkundigen dienen we dan voor u op de veel te vroeg gestorven Willy Dols, de man die een prachtig proefschrift schreef over de Sittardse diftongering, maar het resultaat zelf nooit in drukvorm heeft kunnen aanschouwen.</em></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-69724604636087461202009-03-21T08:00:00.014+01:002009-04-17T22:46:31.408+02:00Oavermenkes | De Limburgse kabouter sterft uitMit ing sjproak sjterve neet alling de ouw wöad, meh óch de vertelsels die de lüj zich vreuger bei keëtsleech of oaligslamp vertelde, uëver sjpoeëker, hekse en dwerge. Hat ieëmes d'r letste tied nog urges aovermenkes gezieë?<span id="fullpost"><br /> <br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixIC3H7AifaD_W4dDxfQCaq-4jKZ-KCmvEnbGpnfaimhyphenhyphenaX5CMfNHhpOBOgxIKBJKYoeJwgXfQufsHgcgytgxp1AElh-N2Bk08WX2iQD7bw8NvBu5LcJaunmf-raroP4Gn0GCmTsQ9jAKv/s1600-h/bly1.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5316095151177093506" style="FLOAT: right; MARGIN: 0px 0px 10px 10px; WIDTH: 191px; CURSOR: hand; HEIGHT: 400px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEixIC3H7AifaD_W4dDxfQCaq-4jKZ-KCmvEnbGpnfaimhyphenhyphenaX5CMfNHhpOBOgxIKBJKYoeJwgXfQufsHgcgytgxp1AElh-N2Bk08WX2iQD7bw8NvBu5LcJaunmf-raroP4Gn0GCmTsQ9jAKv/s400/bly1.jpg" border="0" /></a>Oeëts goof 't die kröatsje (<em>kabouters </em>zeët me hütsedaags op Hollesj) bouw uëveral in 't lank tussje Maas en Rien. Alling d'r naam woar uëveral e bietsjke angesj: i Mastreech heesjde ze <em>evermenkes</em>, i Gäöl <em>auvermenkes</em>, i Voere <em>auwelkes</em> en oppene Bliebrig (Plombières) <em>oavermensjere</em>. 't Ieësjte sjtuksjke va deë naam kunt va <em>alf</em>, 'gees', en <a href="http://www.dealbreaker.com/images/entries/ALF.jpg">dizze keël</a> is wietsjichtig famielje. Op Hollesj zeët me <em>alvermannetjes</em> of <em>aardmannetjes</em>. I Sjtolberg bei Oake goof 't die menkes óch, meh doa sjreve ze zich <em>Quärresmännche</em>. Quärres kunt va 't oad-Dütsje woad <em>Querge</em> vuur 'dwerg'.<br /><br />De oavermenkes woare d'r vrunk va erm lüj, deks boere die d'r ganse daag móste sjravele vuur 't wirk oppe lank veëdig te kriege en dan nog 't soaves i ge bed loge mit inne leëge maag. Went 't duuster woar, kaome de oavermenkes oet d'r berg gekroape woeë ze zich versjtoke vuur die zibbedeiese get te helpe. Zie makde sjtillekes 't hoes reen, molke de kui, sjore de sjöap, wósje de kleier, tappeseerde de moere of holde d'r terf va ge veld.<br /><br />Joamer genóg houwe die leef altruïste óch, wie me hüj zów zage, ing <em>dark side</em>. Ze wole - vroag neet wiezoeë of woarum - neet han dat ieëmes ze beloerde. Weë dat toch doog, en doabei woeëd getrappeerd, deë woeëd op inne sjlaag blink, of woeëd mitgenoame noa gene berg i. Dat letste uëverkoam i die vertelsels ummer jóng en sjun vrouwlüj. Die woeëte dan noa vöal gedeuns en ambras lebendig urges in e duuster loak trükvónge, meh de oavermenkes woare versjwoende.<br /><br />'t <em>Folkloristisch Woordenboek van Nederland en Vlaams België</em> va K. Ter Laan oet 1949 sjrief uëver de menkes: <em>'De aardmannetjes (ze heten ook alver- of auvermannekes) zijn kabouters, dwergjes die geluk en voorspoed aanbrachten, zo lang men ze te vriend hield. Ze zijn hulpvaardig en verrichten op geheimzinnige wijze allerlei werkzaamheden. In wezen zijn ze demonen der aarde, vaak opgevat als de goede huisgeesten uit de oud-heidense tijd.'</em><br /><br /><em>'Maar 't komt ook voor, dat ze een kind uit de wieg stelen en er hun eigen kind voor in de plaats leggen. En als men ze plaagt, dan worden ze boos en dan heeft men geen voorspoed meer. Maar meestal zijn ze dienstvaardige helpers. In Vlaanderen wassen ze 's nachts het linnen; in Limburg schuren ze het koperwerk. Rond Hasselt zette men de potten en pannen voor hen gereed en legde men er een zakje tabak bij.'</em><br /><br /><em>'Van de aardmannetjes vertelt men, dat ze nu verdwenen zijn, omdat ze geen klokgelui konden verdragen. Ook zijn ze wel weggegaan, als ze geplaagd werden. Zo had een muldersknecht bij Roermond oude schoenzolen in hun pap gedaan in plaats van brood. de oudste kabouter zei, toen hij het merkte:'</em><br /><br /><em>"Ik ben zo oud</em><br /><em>Als 't Echter Woud</em><br /><em>Driemaal gesnoeid</em><br /><em>Driemaal geveld</em><br /><em>En weer gewassen</em><br /><em>Tot molenassen</em><br /><em>Maar ik heb van mijn leven</em><br /><em>Nooit schoenlappen in de brij gekregen!"</em><br /><br /><em>'In Belgisch Limburg bewonen de aardmannetjes de konijnenpijpen, vooral in de Alverberg bij Diepenbeek, ten O. van Hasselt. In NederlandsLimburg wonen ze in haagten (onderaardse gangen), o.a. te Geleen, Stein, Echt, Reuver, Brunssum en Hoensbroek, waar men ook een Auverberg vindt. Verder te Roggel, Haelen en Steijl.'</em><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhY7cwCDSltDzRCeFdzUBhFkLCGfIycoe69U_GTEpBY4CyCgyw8t7CE-GpTexXECfFPAHuWuMoTxLmHcDGsndPhI6TtrYCrvEYbTyf6rnrZo0sc50rDBO2vi_UhQExT_IEaJ3h_XVDaffw/s1600-h/aardmanpijpje.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 320px; height: 215px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhY7cwCDSltDzRCeFdzUBhFkLCGfIycoe69U_GTEpBY4CyCgyw8t7CE-GpTexXECfFPAHuWuMoTxLmHcDGsndPhI6TtrYCrvEYbTyf6rnrZo0sc50rDBO2vi_UhQExT_IEaJ3h_XVDaffw/s320/aardmanpijpje.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5325762119948988034" /></a>Deks vónge lüj i g'n eëd óch piepkes (foto hei neëve) die - wie de lüj zagte - va g'n oavermenkes geweës woare. I Limburg woeëte ze óch feeëpiepkes geneumd. Ter Laan sjreef doa uëver: <em>'korte, dikke kalken pijpjes die overal in de grond gevonden zijn. Volgens de overlevering hield één aardmannetje het pijpje vast, een ander stak het vuur aan, een derde rookte.'</em><br /><br /><em>'Men geloofde',</em> sjreef d'r Th. Dorren i 1917 i zieng <em>Woordenlijst uit het Valkenbergsch Plat</em>, <em>'dat de auvermennekes kleine weldoende wezens waren, dankbaar en behulpzaam in het huishouden. Te Valkenburg, in de nabijheid der pachthoeve Euverhem (overheim, bovenste huis), bevindt zich een verlaten mergelgroef met den naam Auverbergske.'</em><br /><br />Hei boave neëve de tekst (klikke!) sjteet d'r avank va <em>De Overmännschere vane Blyberg</em>, va d'r in 't oeëste va Belsj bekinde sjriever Gérard Tatas. Zie verhoal is i Dütsje sjpelling, meh is (allez, mit get muite) good te leëze. Hei ónge sjteet e sjtuksjke i Veldeke-sjpelling.<br /><br /><em><strong>De oavermensjere vanne Bliebrig</strong></em><br /><br /><em>Wie ich han jehoeëd vertelle, hausde vreujer wie i Kölle<br />Oppene Bliebrig óch noch vöal oavermensjere a jen Jeul.<br />Tswerge mit 'ne lange baat woare dat, die i jen naat<br />heusj, wen alle lüj vas sjloape, euver 'ne janse Bliebrig lope.<br /><br />Helpe jónge ze da doa, woeë 'ne miensj va vreusj bis sjpo<br />werkde, en hauw dóch d'r pech, dat-e niks tezame kreeg.<br />Pech? Nee, sjuldig te erklere, woare jans besjtimd de here<br />mit hen sjlösser hoeëg en breed, van d'r wirkman zienge sjweet.<br />Den wen óch de lüj veur joare, wirketig en fliesig woare,<br />leevde ze dóch döks i noeëd, en verdeende koom veur broeëd.<br /><br />Bee ezön lüj, wie jezaad, jónge tswerge i jen naat<br />kauche, bakke, niene, sjtrikke, sjroebbe, waisje, sjpeule, flikke<br />sjtrieke en de hoze sjtoppe, zege, hoebele en klóppe.<br />Sjeupe, hakke, vielle, sjoere, verve, tappetsere, moere.<br /><br />Alles wie 't zich jehoeëd. Bis d'r daag koaëm i jen loeët<br />Da lope ze wer flot, zich versjteke in hun grot.<br />denn ze loate, sjöj wie rieë, van de lüj zich niemals zieë.</em><br /><br />En wie de gesjiechte wier geet, en wat ze mit 't leef Fieng agevange hant, züste <a href="http://www.dohmen.nu/images/mazjerang/bly1.jpg">hei (avank)</a> en <a href="http://www.dohmen.nu/images/mazjerang/bly2.jpg">hei ('t letste)</a>.<br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-6278216596240901720.post-55092020430785098952009-03-20T14:25:00.003+01:002009-04-17T22:35:28.410+02:00Wie is de mol? | De talpa europaea is zoek<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTmut2QZivdFk2UlK0kHYw1FYcm3efljyXkkSGuUQy99IGM7AeoeSkvOz2navJQhB2ILND5P-2Ef_MxKteyzH9ueWyhCKzlKlpv2sE2lfl0_edi7gg2E-xsSHHW6b-HoDRMJuGUGkMTDg/s1600-h/heerlens.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 130px; height: 191px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTmut2QZivdFk2UlK0kHYw1FYcm3efljyXkkSGuUQy99IGM7AeoeSkvOz2navJQhB2ILND5P-2Ef_MxKteyzH9ueWyhCKzlKlpv2sE2lfl0_edi7gg2E-xsSHHW6b-HoDRMJuGUGkMTDg/s320/heerlens.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5325761051694625250" /></a>Geen kwaad woord over het Heerlens woordenboek dat in 2000 uitkwam. Meneer Mazjerang heeft er veel plezier van. Maar als er ooit een tweede druk komt, valt te hopen dat het een <em>herziene</em> druk wordt. Niet zozeer omdat er dan een streep gezet kan worden door neologismen (een duur woord voor verzinsels) zoals <em>surfbret </em>(nooit gehoord aan de oevers van de Weltervijver) of <em>woadbook</em> (ooit een boek voor één woord gezien?), maar omdat er dan eindelijk een plaatsje kan worden ingeruimd voor de slechtziende kwelgeest die de tuin van Meneer Mazjerang al weken verandert in een groen veld vol afzichtelijke bruine hopen zand.<span id="fullpost"><br /><br /><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVrBz-aQY-z783Kuzg9VTGlZJuoqIOBEMJbjKde6I0tYcSBuk9tr7Wyh0Hv2-XVdJOjmJD0XXlX8f3Ooe4OVMBrRZ4pSAEr5RDk-yWzZ7qV1IWrdj-xW_Kz4ufsdabzI39OIJT5Wn1ZSE3/s1600-h/moothu%C3%ABvel.jpg"><img style="float:right; margin:0 0 10px 10px;cursor:pointer; cursor:hand;width: 300px; height: 381px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVrBz-aQY-z783Kuzg9VTGlZJuoqIOBEMJbjKde6I0tYcSBuk9tr7Wyh0Hv2-XVdJOjmJD0XXlX8f3Ooe4OVMBrRZ4pSAEr5RDk-yWzZ7qV1IWrdj-xW_Kz4ufsdabzI39OIJT5Wn1ZSE3/s320/moothu%C3%ABvel.jpg" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5315388625852916002" /></a>Wie ooit op mollenjacht is geweest, weet hoe moeilijk de <em>talpa europaea</em> is te vangen. Dat geldt ook voor het Heerlens woordenboek. Daarin zult u het loeder niet vinden. De hoop die hij veroorzaakt, staan er wel in:<em> d'r moothuëvel</em>, maar van het beestje zelf geen spoor. Dat een oude mijnstad de mol negeert, dat kan natuurlijk niet. Het meer dan honderd jaar oude woordenboek van<a href="http://www.dohmen.nu/images/mazjerang/jongeneeljpg.jpg"> dominee Jongeneel </a>biedt de helpende hand. Achter het woord <em>mootheúevel </em>staat: 1. molshoop; 2. mol. Het zoogdiertje heeft dezelfde naam als zijn hoop. Waarom dat dan niet in het nieuwe woordenboek staat? Misschien dachten de makers dat het niet kon kloppen.<br /><br />Toch klopt het. Dat bevestigen niet alleen de stokoude Heerlenaren die Meneer Mazjerang om raad vroeg, het wordt ook uitvoerig onderbouwd door de (in Kerkrade geboren) dialectoloog Winand Roukens (1896-1974) in zijn proefschrift <em>Wort- und Sachgeographie in Niederländisch Limburg und den benachbarten Gebieten </em>uit 1937. Het kaartje (klikken voor leesbare letters) uit dat boek is de samenvatting van wat hij vertelt.<br /><br />Roukens: <em>"Im äussersten Südosten treten bis auf einige Ausnahmen im Eupener Land ausschliesslich</em> mootheuvel <em>(z.B. Rimburg, Noorbeek),</em> -huvel<em> (Niswijlre, Gronsveld), </em>-duvel<em> (Kerkrade, Vijlen, Vaals) Formen auf. Die Nord- und Westgrenze wird von den Ortschaften Waubach, Nuth, Puth-Schinnen, Beek, Stein, Boorsheim, Op-Grimbi, Rosmeer, Gronsveld, Eisden gebildet. Dieser Typus schliesst sich an die </em>molthüvel<em>-Gruppe des Gebietes Aachen-Jülich im Osten an"</em><br /><br />De dubbele benaming voor mol en heuvel is volgens Roukens in dat hele gebied de regel, op enkele uitzonderingen na. Gulpen heeft <em>maotheëvel</em>, maar <em>maotheuvelehaop</em>. Eijsden heeft <em>moutheuvel</em> en <em>moutheuvelshaop</em>. Dan wordt het interessant: een medewerker aan de dialectenquête uit Schaesberg vulde achter het woord molshoop eerst een vraagteken in, later schreef hij alsnog het woord <em>moothuvel</em> op. Roukens: <em>"Speziell aus diesem letzen Beispielen geht deutlich hervor, wie stark man im Zweifel ist, wenn beide Sachen neben einander benannt werden müssen."</em><br /><br />De twijfel moet ook dominee Jongeneel hebben bevangen, die niet 'mol' als eerste betekenis noemt van <em>mootheúevel</em>, maar 'molshoop'. Alsof hij de maker van de hoop er later pas aan toevoegde. Wie niet aarzelde, was Akenaar Ludwig Roverhagen (1830-1912), die in zijn <em>Wörterbuch der Aachener Mundart</em> uit 1912 bij het lemma <em>Mo'thövel</em> trefzeker noteerde: <em>1. Maulwurf 2. Maulwurfshaufen</em>. De makers van het 88 jaar later uitgegeven <em>Heëlesj Woadbook</em> lieten het dier stiekem verdwijnen. Het is hoog tijd voor eerherstel.<br /></span><br /></span>Mazjeranghttp://www.blogger.com/profile/02125961994473804801noreply@blogger.com