Dode taalkundigen | Deel 1: Armand Boileau

Een nieuwe website heeft een serie nodig, besloot meneer Mazjerang. Dode taalkundigen die bij leven en welzijn alles wisten van een bepaald facet van het Limburgs dialect, leek meneer Mazjerang een uitstekend thema. Daar zijn ook goede redenen voor: deze serie kan ze - even - aan de vergetelheid ontrukken, en ze kunnen niets terug zeggen. De komende weken dienen we er, afwisselend in het Nederlands en in het Limburgs, steeds één op. We beginnen deze week met Armand Boileau, een sympathieke Luikenaar die decennia bezig was met het verzamelen en duiden van plaatsnamen uit het Limburgssprekende noordoosten van de provincie Luik.

Wie gezag, v'r mótte urges en v'r mótte bei ieëmes avange, meh d'r Armand Boileau is zieëker e good begin van ós zamlóng verhoale uëver gesjtórve taalkundige. D'r i 1916 in Ougrée bei Luuk (Lidje, op Luukerwelsj) geboare Boileau woar i ziene tied inne bekinde Belzje taalkundige, deë vöal wetesjappelige artikele gesjrieëve hat uëver d'r ivlood van 't Germaans op 't Luukerwelsj. Heë woar va 1971 bis 1983 professor a gen universiteit va Luuk. Heë hat óch - en dat is d'r grónk um d'r Boileau i dees serie vuur te sjtelle - wiechtig óngerzeuk gedoa noa de toponieme va de Limburgs en Ripuarisj kallende gemindes in ’t noordoeëste va de Belzje provins Luuk. I gene hieëmel is heë óch, seër 2004.

Boileau sjtudeerde i gen 30er joare Germaanse sjproakwetesjap i Luuk en vergeliekende Germaanse sjproakwetesjap i Groninge. Neëve zieng sjtudie i Luuk vólgde heë doa lesse i Welsje dialectologie bei d’r i Vervieësj geboare professor Jean Haust (1868-1948), sjriever va d’r ieësjte Welsje dictionair en Welsje aktivis. Boileau promoveerde i gen 40er joare op e óngerzeuk noa aod-Germaanse wöad in 't Welsj.

Doanoa begós Boileau mit e systematisj óngerzeuk noa de toponieme va de Limburgs en Ripuarisj kallende gemindes in 't noordoeëste va de Belzje provins Luuk, woeë allewiel Frans of Dütsj besjtuursjproak is. De lüj zelf numme hun dialek Platdütsj. Boileau zuëmerde alle plaatsj-, veld- en sjtroatname oet de dörper tussje Maas, Dütsje grens en Baraque Michel. In 't book besjreef Boileau óch de toponieme oet de zes Voerdörper, weil die bis 1963 bei de provins Luuk hoeëte.

Neëve de toponieme oet d'r Voersjtrieëk besjproak Boileau de toponieme oet wat hüj de gemindes Bliebrig (Plombières), Welkete (Welkenraedt), Aobel (Aubel), Baole (Baelen), Eupe (Eupen), Lontse (Lontzen), Kelmis, en Raore (Raeren) zint. Óch e sjtuksjke va de ouw Welsje geminde Kleërment (Clermont) hat heë ongerzoch, umdat in 't dörpke Kroment (Crawhez, graad ónge Aobel) bis wied in 't 20e joarhónderd óch plat gekald woeëd.

De resultate va dees groeëte inventarisatie woeëte i 1954 gepubliceerd in 't ieësjte deel va gen Enquête dialectale sur la toponymie germanique du nord-est de la province de Liège. In 't twieëde deel, dat i 1971 oetkómme is, koam Boileau óch mit etymologisje verkloaringe vuur de gezuëmerde name. Heë concludeert dat de mieëtste name i de geëgend va Germaanse en neet va Romaanse origine zint. Meh 't is volgens Boileau óch ezoeë dat de sjproakgrens i d'r sjtrieëk noeëts ing rigide en gesjloate lieng is geweës.

Heë sjreef: "Il ne peut dès lors être question de considérer la région d'Outremeuse comme une zone germanique absolument homogène depuis la colonisation franque. Au contraire, il est certain que la frontière linguistique dans l'ancien duché de Limbourg n'a jamais constitué une ligne de démarcation rigide et inamovible."

D'r ivlood van 't Luukerwelsj woar groeët, bezóngesj kót bei de sjproakgrens. E sjitterend vuurbild is d'r naam van 't gehuch Bushaye i de geminde Aobel, dat volges Boileau oersjprunkelig Bösjhei hat geheesje. In 't hütsedaags bekans oetgesjtórve plat van Aobel heesj de noabersjaf evvel a g'n Büshei. Deë naam is uëvergenómme oet 't Welsj, woeë-i de plaatsj al Bus'hêye heesj. D'r Welsje naam is ing verbastering (verbasteróng) van 't oersjprunkelige Bösjhei.

Neet alling 't Welsj, óch 't Frans hat in 't 20e joarhóndert es besjtuursjproak vöal ivlood gehad op 't plat dat de lüj i d'r geëgend kalde, en op de toponieme die zie gebroekde. I Baole, bevuurbild, zagte ouwer lüj i de fieftiger joare va d'r 20e ieëw nóg Gemengdesjtroat teëge de Rue de la Régence. Jónger lüj kalde doew al va g'n Rü Rezjaos. De Rue de Dison i Welkete woar bei ouwer lüj de Dizóngersjtroat, vuur jonger lüj de Rü de Dizao.

De Welsje noaberdörper i g'n provins Luuk houwe vreuger óch Limburgse name, die hüj neet mieë vöal gebroek weëde. Boileau noteerde ónger angere dat de plaatsj Aubin-Neufchâteau durch de lüj oet Voere Elbele woeëd geneumd. I Aobel woeëd teëge Valdieu Gaodsdel gezag. De sjtad Limbourg heesjde i Baole Lemmereg, en de dörper Jalhay en Goé woeëte Gellet en Gölleke geneumd.

Boileau sjtóng i zie wirk óch sjtil bei d'r Fransuëzisje naam va gene Bliebrig, Plombières. D'r naam Plombières is ieësj noa d'r ieësjte weltkreeg igeveurd, umdat de lüj va gene Bliebrig d'r officiële naam va ge dörp - Bleyberg - noa d'r kreeg vöal te Dütsj vónge. D'r naam Plombières woeët oet Frankriek geïmporteerd. In 't Welsj oet 't Lank va Herf heesj die plaatsj nog ummer al Blîbêr.

De eerste aflevering van deze serie is een bewerking van een tekst die meneer Mazjerang eerder voor de Limburgse versie van Wikipedia heeft geschreven. Volgende week moet hij echt aan de bak. In de serie Dode taalkundigen dienen we dan voor u op de veel te vroeg gestorven Willy Dols, de man die een prachtig proefschrift schreef over de Sittardse diftongering, maar het resultaat zelf nooit in drukvorm heeft kunnen aanschouwen.